Με την πανδημία, τον πόλεμο και μία σειρά άλλων καταστροφών τα τελευταία χρόνια, το μόνο που έμοιαζε να λείπει ήταν… να εκραγεί το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Τα χιουμοριστικά σχόλια στα social media περί του ενδεχομένου αυτού έδιναν κι έπαιρναν, έως ότου ήρθε ο έγκυρος, κατά τα άλλα, «Guardian» να αφήσει τους πάντες άφωνους και τρομαγμένους.
Η βρετανική εφημερίδα δημοσίευσε προ ημερών ένα κείμενο, ο τίτλος του οποίου άφηνε να εννοηθεί ότι επίκειται ηφαιστειακή έκρηξη στο γραφικό και παγκοσμίως γνωστό νησί των Κυκλάδων!
«Το ηφαίστειο δεν κοιμάται. Η επόμενη έκρηξη θα προκαλέσει τσουνάμι» ήταν η εσχατολογική πρόβλεψη που έκανε με αρκετή δόση βεβαιότητας για το κοντινό μέλλον η εφημερίδα, πυροδοτώντας ανησυχία μα και εύλογα ερωτήματα. Για την ακρίβεια, το κείμενο αυτό στηριζόταν σε δημοσίευση που είχε κάνει στο περιοδικό «Geochemistry, Geophysics, Geosystems» μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Κάγιεταν Κράπκιεβιτς από το Τμήμα Γεωεπιστημών του Imperial College του Λονδίνου.
Μόνο που η δημοσίευση, πέρα από κάποια συμπεράσματα που μόνο για το μακρινό μέλλον θα μπορούσαν να προκαλέσουν αγωνία, δεν κατέληγε σε κάποιο συμπέρασμα περί επικείμενης έκρηξης – αυτό το υπαινισσόταν σχεδόν αυθαίρετα στον τίτλο ο «Guardian».
Υποθαλάσσιο παρατηρητήριο
Ετσι, ήταν λογικό, αντί για το ηφαίστειο, να… εκραγούν τα μέλη της συγκεκριμένης επιστημονικής ομάδας, ορισμένα από τα οποία παρεμπιπτόντως πραγματοποιούν αυτό το διάστημα μία από τις σημαντικότερες υποθαλάσσιες έρευνες στην ηφαιστειακή περιοχή της Σαντορίνης.
Ζήτησαν λοιπόν με μία αυστηρή επιστολή τους προς τη διεύθυνση του «Guardian» να αλλάξει ο τίτλος του δημοσιεύματος, όπερ και εγένετο. Οπως ξεκαθαρίζει στο «ΘΕΜΑ» η Παρασκευή Νομικού, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της ερευνητικής ομάδας, «δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για ηφαιστειακή έκρηξη στο άμεσο μέλλον».
Στην πραγματικότητα υπήρξε μια παρανόηση γύρω από τη δημοσίευση που είχαν κάνει επιστήμονες, μεταξύ των οποίων, πέραν της κυρίας Νομικού, και ο καθηγητής Σεισμολογίας Κώστας Παπαζάχος, για μία έρευνα που ξεκίνησε το 2015 στη Σαντορίνη. Οπως εξηγεί η κυρία Νομικού, «για 26 ημέρες είχαμε ένα πλοίο που κάνει σεισμικές έρευνες, το “Μάρκους Λάνγκσεφ”, και πραγματοποιήσαμε ενεργό σεισμικό πείραμα.
Τοποθετήσαμε 90 υποθαλάσσιους σεισμογράφους γύρω από το ηφαίστειο, από την Αμοργό μέχρι τα Χριστιανά, και εκτελέσαμε σεισμικές τομές. Δηλαδή με ειδικά αεροβόλα εκπέμψαμε σεισμικά κύματα που μας έδειξαν τη γεωμετρία των μαγματικών θαλάμων. Από τα αποτελέσματα, είχαμε τον Οκτώβριο του 2022 τη δημοσίευση. Από τα λεγόμενα του ερευνητή υπήρξε παρανόηση που οδήγησε στο δημοσίευμα περί έκρηξης του ηφαιστείου στο άμεσο μέλλον. Δεν υπάρχει τέτοιο ζήτημα»!
Οι έρευνες πάντως συνεχίζονται. Η κυρία Νομικού σημειώνει ότι «τον Δεκέμβριο του 2022, στο πλαίσιο ενός προγράμματος, τοποθετήσαμε για πρώτη φορά υποθαλάσσιο παρατηρητήριο που αποτελείται από πολλούς γεωχημικούς σένσορες (αισθητήρες), οι οποίοι μετράνε τα χημικά συστατικά, όπως μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα κ.λπ. Επίσης, έχουμε θερμόμετρα και κλισιόμετρα, τα οποία δείχνουν αν υπάρχει άνοδος του μάγματος, κάτι που θα επηρεάσει και την επιφάνεια του εδάφους. Μάλιστα θα βάλουμε και άλλα μηχανήματα. Απλά τις μετρήσεις και τα δεδομένα δεν τα παίρνουμε σε πραγματικό χρόνο και θα τα ελέγξουμε σε 3 με 4 μήνες».
Η περιοχή, έτσι κι αλλιώς, συγκεντρώνει την προσοχή των ερευνητών. Από τις πιο σημαντικές επιστημονικές προσπάθειες, για παράδειγμα, ήταν αυτή της NASAτο 2019, όταν στην περιοχή Κολούμπος στα βόρεια της Σαντορίνης, χρησιμοποιήθηκαν ρομπότ και ειδικά λογισμικά τα οποία αξιοποιούνται στην εξερεύνηση πλανητών. Τότε η NASA διαπίστωσε ότι οι συνθήκες στα 500 μέτρα του υδροθερμικού πεδίου στην περιοχή είναι σαν να συναντάς εξωγήινο περιβάλλον.
Αυτό τον καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη μία πολύ σημαντική αποστολή, που συντονίζεται από το πλοίο-γεωτρύπανο «Joides Resolution», του μεγαλύτερου ερευνητικού σκάφους των ΗΠΑ. Από το στρατηγείο αυτό, η κυρία Νομικού μιλά στο «ΘΕΜΑ», εξηγώντας ότι μία ομάδα επιστημόνων από το Διεθνές Πρόγραμμα Εξερεύνησης Ωκεανών (International Ocean Discovery Program, IODP) πραγματοποιεί υποθαλάσσιες γεωτρήσεις γύρω από την ηφαιστειακή ζώνη της Σαντορίνης και στις τρεις ηφαιστειακές περιοχές: τη Σαντορίνη, το Κολούμπο και τα Χριστιανά.
Πρόκειται για μία αποστολή που ξεκίνησε από την Ισπανία στις 12 Δεκεμβρίου, έφτασε στις 16 Δεκεμβρίου στην Αμοργό και θα ολοκληρωθεί στις 10 Φεβρουαρίου στο Ηράκλειο της Κρήτης. «Το πλοίο-γεωτρύπανο με 143 μέτρα μήκος και μια γερανογέφυρα ύψους 62 μέτρων πραγματοποιεί υποθαλάσσιες ερευνητικές γεωτρήσεις με σκοπό να συλλέξει ιζήματα που βρίσκονται στον βυθό και δεν τα έχει ακουμπήσει ανθρώπινο χέρι. Στόχος μας είναι να φέρουμε τον χρόνο πίσω και να δούμε πόσες ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν γίνει τα τελευταία 3 εκατομμύρια χρόνια.
Γιατί δεν είναι μόνο οι χέρσες εκρήξεις που ξέρουμε, αλλά και αρκετές υποθαλάσσιες που δεν γνωρίζουμε. Επίσης μέσω αυτής της έρευνας θέλουμε να δούμε πώς συνδέεται η ηφαιστειακή ζώνη της Σαντορίνης με τη σεισμική. Δηλαδή πώς συνδέονται οι μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες από πότε ενεργοποιήθηκαν για να δούμε την ηλικία τους και φυσικά την περιοδικότητά τους.
Μελετώντας λοιπόν το παρελθόν των ηφαιστειακών εκρήξεων, βλέπουμε την επαναληψιμότητα και μπορούμε να κατανοήσουμε τι θα γίνει στο μέλλον. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι η μινωική έκρηξη γίνεται κάθε 20 με 22 χιλιάδες χρόνια. Εχουν περάσει 3.650 χρόνια, άρα σε περίπου 17 χιλιάδες χρόνια θα την ξαναέχουμε. Αν γνωρίζεις το δυναμικό μιας ηφαιστειακής έκρηξης, μπορείς σαφώς να προβλέψεις μια μελλοντική έκρηξη», επισημαίνει η κυρία Νομικού.
Στην αποστολή, εκ μέρους της Ελλάδας, μετέχουν και η Ολγα Κουκουσιούρα από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Παρασκευή Πολυμενάκου από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών.
Στόχος των 30 περίπου επιστημόνων από διάφορες χώρες είναι να μελετηθούν οι ηφαιστειακές εκρήξεις που έχουν γίνει στο συγκρότημα της Σαντορίνης και από τα τρία ηφαίστεια, δηλαδή της Σαντορίνης, του Κολούμπου και των Χριστιανών, νοτιοδυτικά της Θήρας. Τα αποτελέσματα θα είναι ανακοινώσιμα σε περίπου 6 μήνες. Οπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του ερευνητικού σκάφους, τα τελευταία 360 χιλιάδες χρόνια έχουν γίνει περισσότερες από 100 ηφαιστειακές εκρήξεις στην ευρύτερη ηφαιστειακή ζώνη της Σαντορίνης, με τη μεγαλύτερη να επηρέαζει τον μινωικό πολιτισμό, πριν από 3.650 χρόνια.
Τα αποτελέσματα της έρευνας θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα άλλα ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο που αποτελούν απειλή για τους ανθρώπους. Το ερευνητικό σκάφος-γεωτρύπανο πραγματοποιεί γεωτρήσεις στον πυθμένα των ωκεανών και συλλέγει ιζήματα για να μελετηθούν έτσι ώστε οι επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα το ιστορικό του κλίματος, της γεωλογίας και πιο απλά την ιστορία της Γης.
Εκτός από καταστροφικά φαινόμενα, όπως σεισμούς και ηφαίστεια, οι επιστήμονες που εκτελούν αποστολές με το συγκεκριμένο ερευνητικό σκάφος εξετάζουν και απολιθώματα που δίνουν πληροφορίες για την εποχή των δεινοσαύρων και γιατί εξαφανίστηκαν, αλλά και για το κλίμα. Μελετούν δηλαδή πώς ήταν το κλίμα πριν από χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια σε κάποια περιοχή και εξάγουν χρήσιμα συμπεράσματα.
Τα οφέλη
Το κόστος της ωκεανογραφικής αποστολής στη Σαντορίνη είναι περίπου 25 εκατ. δολάρια και αποτελεί τη σημαντικότερη μέχρι σήμερα ερευνητική επένδυση στη θαλάσσια έρευνα στην Ελλάδα. Το επιστημονικό σκέλος συμπληρώνεται με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δημόσιας προβολής, προσφέροντας ευκαιρίες σε νέους επιστήμονες και φοιτητές να εκπαιδευτούν και να συμμετάσχουν σε έρευνες σε διεθνές επίπεδο, καθώς επίσης στο κοινό και στα σχολεία να μάθουν για τα επιστημονικά ευρήματα σε πραγματικό χρόνο μέσω των κοινωνικών δικτύων, των ζωντανών συνδέσεων και των διαδικτυακών σεμιναρίων.
Οπως τόνισε στο «ΘΕΜΑ» η κυρία Νομικού, «για να έχουμε τη δυνατότητα να συμμετέχουν Ελληνες επιστήμονες σε τέτοιες σημαντικές αποστολές, θα πρέπει η Ελλάδα να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Συνεργασία για Θαλάσσιες Ερευνητικές Γεωτρήσεις (European Consortium for Ocean Research Drilling – ECORD), με μια ετήσια συνδρομή 30.000 ευρώ. Γιατί τώρα οι τρεις Ελληνίδες επιστήμονες που είμαστε στο πλοίο βρισκόμαστε ως παρατηρητές για λογαριασμό της χώρας μας, ενώ θα μπορούσαμε να συμμετάσχουμε και σε άλλες αποστολές σε άλλα σημεία του πλανήτη αν η Ελλάδα είχε ενταχθεί στον παραπάνω οργανισμό».
Στα οφέλη της Ελλάδας από την ένταξη στο ECORD συμπεριλαμβάνονται οι δυνατότητες νέων ερευνητικών υποθαλάσσιων ερευνών, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, η εκπαίδευση νέων επιστημόνων, ο κοινός προγραμματισμός με άλλες χώρες και η μείωση του κόστους των ερευνητικών δραστηριοτήτων, η μεταφορά της έρευνας σε εφαρμογές των αποτελεσμάτων, η κατάθεση ερευνητικών προτάσεων στο Πρόγραμμα MagellanPlus των IODP και ECORD, η συμμετοχή στις ερευνητικές αποστολές του IODP, η πλήρης πρόσβαση στα δεδομένα των ωκεάνιων γεωτρήσεων των τελευταίων 50 ετών, η συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ECORD που περιλαμβάνει θερινά σχολεία, υποτροφίες, επιχορηγήσεις και διαλέξεις διακεκριμένων επιστημόνων, καθώς και η συμμετοχή στις επιτροπές του IODP.
