Η αποκάλυψη φωτίζει τη γνωστή αλλά και άκρως σκοτεινή πλευρά ενός επιχειρηματικού μοντέλου που στηρίζεται στις συγκεκριμένες διαφημίσεις. Κάθε μέρα, οι πλατφόρμες της Meta προβάλλουν περίπου 15 δισεκατομμύρια διαφημίσεις «υψηλού κινδύνου» – αναρτήσεις που φέρουν σαφή σημάδια παραπλάνησης. Από αυτές, η εταιρεία εισπράττει 7 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, σύμφωνα με αναφορά του Δεκεμβρίου 2024 την οποία το Reuters και ειδική ομάδα δημοσιογράφων αλλά και επιστημόνων μελέτησε ενδελεχώς.
Ο μηχανισμός της απάτης
Οι περισσότερες απάτες προέρχονται από διαφημιστές που έχουν ήδη εντοπιστεί από τα εσωτερικά συστήματα προειδοποίησης της Meta. Παρ’ όλα αυτά, η εταιρεία δεν τους αποκλείει. Τους αφήνει να λειτουργούν, εφαρμόζοντας έναν ιδιότυπο κανόνα: μόνο αν υπάρχει 95% βεβαιότητα ότι πρόκειται για απατεώνα, η διαφήμιση αποσύρεται. Αν η πιθανότητα είναι μικρότερη, ο διαφημιστής απλώς πληρώνει πιο ακριβό «διαφημιστικό πακέτο».
Ο μηχανισμός αυτός, γνωστός εσωτερικά ως «ποινή υποβολής προσφορών» (penalty bid), υποτίθεται ότι λειτουργεί αποτρεπτικά. Στην πράξη, επιτρέπει στους απατεώνες να συνεχίσουν, μετατρέποντας την παραβατικότητα σε πηγή εσόδων. Οι χειρισμοί της Meta έχουν αποτυπωθεί σε εσωτερικές αναφορές με σχεδόν κυνικό τόνο: «Αν δεν μπορούμε να τους διώξουμε, ας πληρώσουν ακριβότερα» αναφέρεται επί λέξη στα εσωτερικά memos και τις ενημερώσεις από το ανώτερο προσωπικό της εταιρείας προς τους υφισταμένους αλλά και το τμήμα ελέγχου και προειδοποίησης.
Παράλληλα, το σύστημα προσωποποίησης διαφημίσεων της εταιρείας ενισχύει το φαινόμενο. Όσοι χρήστες κάνουν κλικ σε ύποπτες διαφημίσεις, ταξινομούνται αυτόματα σε «προφίλ ενδιαφέροντος» για παρόμοιο περιεχόμενο. Έτσι, βλέπουν ακόμα περισσότερες απάτες, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο κερδοφορίας πάνω στην αδυναμία του χρήστη να διακρίνει το ψεύτικο από το αληθινό.
Έσοδα από το σκοτάδι
Η Meta δεν επιχειρεί να κρύψει τα νούμερα – τα προσμετρά, τα αναλύει και τα ενσωματώνει στον οικονομικό της σχεδιασμό. Εσωτερικές αναφορές καταγράφουν ότι κάθε εξάμηνο η εταιρεία εισπράττει περίπου 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια από διαφημίσεις «υψηλού νομικού κινδύνου» – περιεχόμενο που πλαστογραφεί εμπορικά σήματα, δημόσια πρόσωπα ή προωθεί παράνομες υπηρεσίες. Ακόμη και οι ίδιες οι προβλέψεις της Meta αναγνωρίζουν ότι τα πρόστιμα που ενδέχεται να επιβληθούν από ρυθμιστικές αρχές θα είναι μικρότερα από αυτά τα κέρδη… Κοινώς δεν υπάρχει πρόβλημα στο να κερδίζει από την παρανομία καθώς ακόμη και μετά τους θεσμικούς ελέγχους και τις αποκαλύψεις αυτά που θα κληθεί να πληρώσει θα είναι πολύ λιγότερα από όσα έχει εισπράξει.
Η στρατηγική της εταιρείας είναι ξεκάθαρη: αντί να προλαμβάνει τις απάτες, τις κοστολογεί. Η εσωτερική λογική μιλά για «παραβατικά έσοδα» – χρήματα που προέρχονται από δραστηριότητες που παραβιάζουν τις πολιτικές της, αλλά παραμένουν ενεργές μέχρι να υπάρξει εξωτερική πίεση.
Ο εκπρόσωπος της Meta, Άντι Στόουν, προσπάθησε να υποβαθμίσει τη σημασία των αποκαλύψεων. Υποστήριξε ότι τα στοιχεία «παρουσιάζουν μια επιλεκτική και διαστρεβλωμένη εικόνα» και πως το ποσοστό του 10% είναι «υπερβολικό». Δήλωσε επίσης ότι μέσα σε 18 μήνες η εταιρεία έχει μειώσει κατά 58% τις αναφορές απάτης και έχει διαγράψει 134 εκατομμύρια ύποπτες διαφημίσεις μόνο μέσα στο 2025. Ωστόσο, οι ίδιες οι εσωτερικές έρευνες και τα έγγραφα της Meta αναγνωρίζουν ότι το ένα τρίτο όλων των διαδικτυακών απατών στις ΗΠΑ ξεκινά από τις πλατφόρμες της…
Οι αριθμοί πίσω από την ανοχή
Η Meta λειτουργεί με αυστηρά οικονομικά όρια. Σύμφωνα με έγγραφο του Φεβρουαρίου 2025, η ομάδα που είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο ύποπτων διαφημίσεων δεν έχει το δικαίωμα να λάβει μέτρα που θα μειώσουν τα συνολικά έσοδα της εταιρείας πάνω από 0,15%. Σε αμιγώς οικονομικούς όρους, αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 135 εκατομμύρια δολάρια. Ο επικεφαλής της συγκεκριμένης ομάδας το αναφέρει ξεκάθαρα αν και ωμά: «Ας είμαστε προσεκτικοί. Έχουμε συγκεκριμένα οικονομικά όρια».
Με βάση αυτά τα πλαίσια, η Meta χαράσσει μια «μετριοπαθή στρατηγική» περιορισμού των παραβατικών εσόδων: από 10,1% το 2024, στόχος είναι να μειωθούν σε 7,3% το 2025, σε 6% το 2026 και σε 5,8% το 2027. Μια αργή, υπολογισμένη πορεία «εξυγίανσης», όχι από ηθική ανάγκη, αλλά για να αποφευχθεί ο κλονισμός των προβλέψεων κερδοφορίας.
Ακόμη και οι ρυθμιστικές πιέσεις εντάσσονται στον ίδιο οικονομικό σχεδιασμό. Ένα έγγραφο του Νοεμβρίου 2024 σημειώνει ρητά: «Η διοίκηση αποφάσισε να δράσει μόνο σε περιπτώσεις όπου επίκειται ρυθμιστική παρέμβαση». Η στρατηγική δεν είναι άμυνα – είναι διαχείριση ρίσκου.
Οι αριθμοί της «5ης Δημοκρατίας του διαδικτύου»
Στο ψηφιακό σύμπαν, η Meta λειτουργεί όπως ένα κράτος-γίγαντας χωρίς θεσμούς λογοδοσίας. Το 2024 η εταιρεία κατέγραψε συνολικά έσοδα άνω των 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αν το 10% προέρχεται από απάτες, τότε τα «μαύρα» διαφημιστικά έσοδα αγγίζουν το ΑΕΠ της Ελλάδας…
Σύμφωνα με οικονομικές αναλύσεις που ενσωματώνονται στα εσωτερικά της έγγραφα, η Meta εκτιμά ότι μπορεί να αντέξει πρόστιμα έως και 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως χωρίς να επηρεαστεί η κερδοφορία της. Με άλλα λόγια, ακόμη και η επιβολή κυρώσεων είναι κοστολογημένη γραμμή στον προϋπολογισμό.
Το 2025, η Meta προβλέπει επενδύσεις έως 72 δισεκατομμύρια δολάρια σε τεχνητή νοημοσύνη και υποδομές δεδομένων. Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ το δικαιολόγησε λέγοντας: «Έχουμε το κεφάλαιο από το ίδιο μας το επιχειρηματικό μοντέλο». Ένα μοντέλο που, όπως φαίνεται, χρηματοδοτείται και (η κυρίως) από την απάτη.
Η έκρηξη της απάτης και η απουσία ελέγχου
Η εσωτερική αλληλογραφία του 2022 δείχνει ότι η Meta αντιμετώπιζε τις διαφημίσεις απάτης ως «χαμηλής σοβαρότητας πρόβλημα». Ενώ τα ψεύτικα προφίλ και οι επενδυτικές παγίδες αυξάνονταν εκθετικά, η εταιρεία επικεντρωνόταν στην ανάπτυξη εικονικής πραγματικότητας και τεχνητής νοημοσύνης.
Την ίδια χρονιά, ένα δίκτυο ψεύτικων λογαριασμών που παρίσταναν μέλη του αμερικανικού στρατού έστελνε εκατομμύρια μηνύματα εβδομαδιαίως, εξαπατώντας χρήστες με ρομαντικές ή οικονομικές ιστορίες. Οι εργαζόμενοι που είχαν επιφορτιστεί με τον εντοπισμό τέτοιων περιπτώσεων είχαν ήδη απολυθεί λόγω περικοπών. Το αποτέλεσμα: το 96% των έγκυρων αναφορών χρηστών για απάτη αγνοούνταν ή απορρίπτονταν λανθασμένα μπορεί και εσκεμμένα…
Ακόμη και σήμερα, η Meta αντιμετωπίζει τις περισσότερες απάτες ως «οργανικές» -αναρτήσεις που δεν εμπίπτουν ρητά στους όρους διαφήμισης και άρα δεν επιδέχονται αυτόματη διαγραφή. Σύμφωνα με παρουσίαση του Δεκεμβρίου 2024, οι χρήστες των πλατφορμών της εκτίθενται σε 22 δισεκατομμύρια τέτοιες απόπειρες απάτης καθημερινά.
Οι ρυθμιστές, τα πρόστιμα και η σιωπή
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) διερευνά τη Meta για τη φιλοξενία διαφημίσεων χρηματοοικονομικών απατών, ενώ στη Βρετανία, η Αρχή Διαχείρισης Χρηματοοικονομικών Αγορών αποκάλυψε ότι το 2023 οι πλατφόρμες της Meta συνδέονταν με πάνω από τις μισές περιπτώσεις απωλειών λόγω διαδικτυακής απάτης πληρωμών.
Η Meta απαντά ότι οι προσπάθειες ελέγχου «επηρεάζουν αρνητικά τα έσοδα» και ότι η ενίσχυση των μέτρων αυτών «ενδέχεται να έχει σημαντική οικονομική επίπτωση στο μέλλον». Με άλλα λόγια, η προστασία του χρήστη θεωρείται επιχειρηματικός κίνδυνος.
Παράλληλα, η εταιρεία συνεχίζει να επενδύει στην τεχνητή νοημοσύνη, κατασκευάζοντας ένα νέο κέντρο δεδομένων στο Οχάιο με έκταση ίση με το Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης – έργο που χρηματοδοτείται από τα ίδια διαφημιστικά έσοδα τα οποία η Meta προσπαθεί να «καθαρίσει».
Από την ανοχή στην αδιαφορία
Η πιο χαρακτηριστική απόδειξη της αδράνειας είναι ανθρώπινη. Το 2023, μια στρατολόγος της Καναδικής Πολεμικής Αεροπορίας έχασε τον λογαριασμό της στο Facebook από χάκερς που χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία της για να προωθήσουν επενδυτική απάτη σε κρυπτονομίσματα. Παρά τις δεκάδες αναφορές χρηστών και τις καταγγελίες στην αστυνομία, η Meta δεν αντέδρασε επί έναν μήνα. Στο μεταξύ, τέσσερις στρατιωτικοί είχαν χάσει τα χρήματά τους.
Η εταιρεία δεν σχολίασε. Για τα εσωτερικά της αρχεία, ήταν απλώς μια «οργανική απάτη» -μια ανεξέλεγκτη παρενέργεια του μοντέλου της.
Η απάτη ως επιχειρηματικό μοντέλο
Ακόμη και τα μέτρα που παρουσιάζονται ως «καινοτομίες» έχουν διττό σκοπό. Το πρόγραμμα των «ποινικών ρητρών», που οι «σκιώδεις» διαφημιστές πληρώνουν ακριβότερα για να προβάλλουν, περιορίζει μεν τον αριθμό των παραβατών, αλλά αυξάνει την τιμή κάθε διαφήμισης. Η εταιρεία πουλά λιγότερες διαφημίσεις, αλλά εισπράττει περισσότερα.
Στο εσωτερικό, το πρόγραμμα χαρακτηρίστηκε «πυλώνας της στρατηγικής περιορισμού της απάτης». Στην πράξη, αποτελεί μηχανισμό «φορολόγησης» της παραβατικότητας – ένα σύστημα όπου η ίδια η απάτη γίνεται μέρος της αγοράς.
Ο εκπρόσωπος της εταιρείας Άντι Στόουν υποστήριξε ότι «ο στόχος είναι να μειωθούν οι παραπλανητικές διαφημίσεις κάνοντας τους ύποπτους διαφημιστές λιγότερο ανταγωνιστικούς». Η πραγματικότητα είναι πιο ωμή: το πρόγραμμα έφερε μικρή μείωση στις καταγγελίες αλλά μόνο οριακή πτώση στα έσοδα.
Η Meta δεν είναι απλώς θεατής της διαδικτυακής απάτης – είναι μέρος της συγκεκριμένης παράνομης δραστηριότητας και οικοδομεί επί της ουσίας την συγκεκριμένη οικονομία. Από τα εσωτερικά της αρχεία προκύπτει μια εταιρεία που γνωρίζει, υπολογίζει και ενσωματώνει την παρανομία στις χρηματοροές της.
Σε έναν ψηφιακό κόσμο όπου οι χρήστες αποτελούν το προϊόν, η Meta δείχνει ότι η απάτη δεν είναι πια παραφωνία – είναι γραμμή εσόδων. Και όσο το ρυθμιστικό πλαίσιο παραμένει αδύναμο, το σύστημα αυτό θα συνεχίσει να λειτουργεί. Γιατί, όπως έγραψε ένας υπάλληλος σε εσωτερικό σημείωμα: «Η απάτη δεν είναι πρόβλημα για τη Meta – είναι ευκαιρία».
