Ο γάμος ανήλικων κοριτσιών υπήρχε στην Υεμένη και πριν από τον εμφύλιο πόλεμο. Όμως τα χρόνια της αιματηρής σύγκρουσης το πρόβλημα οξύνθηκε δραματικά. Η πείνα θερίζει τον πληθυσμό και οι πιο «τυχεροί» ζουν με ψωμί και νερό. Για οικογένειες όπως της Γκάντα, τα παιδιά είναι ένα έξοδο που δεν αντέχεται.
Η Γκάντα παντρεύτηκε στα 12 της. Μέσα σε έναν χρόνο γέννησε ένα κοριτσάκι. Ο σύζυγός της ήθελε αγόρι και την κακοποιούσε, μη επιτρέποντάς της ούτε να βγει από το σπίτι. Της επετράπη να δει την οικογένειά της μόνο όταν γέννησε το δεύτερο παιδί της – αυτή τη φορά, ένα αγόρι. Η Γκάντα ικέτεψε τον πατέρα της να την πάρει πίσω. Αλλά η οικογένεια δεν είχε λεφτά να ταΐσει άλλον έναν άνθρωπο. Έτσι επέστρεψε στον άντρα της και έμεινε έγκυος για τρίτη φορά.
Απελπισμένη, η Γκάντα προσπάθησε να αυτοκτονήσει πίνοντας φυτοφάρμακο που έκλεψε από τον σύζυγό της. Η κουνιάδα της την έσωσε τελευταία στιγμή, αλλά πάλι δεν μπορούσε να επιστρέψει στο πατρικό της. Φαινόταν πως η ζωή της είχε αποφασιστεί χωρίς τη θέλησή της.
Και δεν είναι η μόνη. Ο γάμος ανηλίκων δεν είναι πρόβλημα μόνο της Υεμένης, αλλά μαστίζει χώρες που βρίσκονται αντιμέτωπες με πολέμους και αστάθεια. Παντού στον κόσμο, εκατοντάδες εκατομμύρια κορίτσια κουβαλούν δικές τους ιστορίες βίας και παραμέλησης – δένονται σε γάμους με άντρες συχνά πολύ μεγαλύτερους, θύματα εμπορίας, ή απλώς της σκληρής φτώχειας που δεν τους αφήνει άλλη επιλογή.
Της χαμογέλασε η τύχη
Η ιστορία της Γκάντα δεν είναι μοναδική – αλλά είναι σπάνια, γιατί σώθηκε. Ήταν η καλοσύνη ενός γείτονα που της έσωσε τη ζωή. Την πήρε μαζί με τη μητέρα της σε έναν ασφαλή χώρο που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ (UNFPA). Εκεί βρήκε την ψυχιατρική φροντίδα που χρειαζόταν και ένας δικηγόρος τη βοήθησε να κερδίσει την επιμέλεια των παιδιών της.
Σε έναν από τους 51 ασφαλείς χώρους του UNFPA, η Γκάντα έμαθε σιγά σιγά να γράφει, να διαβάζει και να ράβει. Έτσι της δόθηκε μια ευκαιρία να σταθεί στα πόδια της. Ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της και πήρε ως δώρο μια ραπτομηχανή και υλικά για να ξεκινήσει τη ζωή της από την αρχή.
«Η εκπαίδευση με βοήθησε να γίνω οικονομικά ανεξάρτητη, ώστε να έχω την ελευθερία να κάνω τις δικές μου επιλογές», λέει η ίδια. «Πρέπει να μορφώσω τα παιδιά μου για να μπορούν να αποφασίζουν μόνα τους για τη ζωή τους». Το 2021, ζούσε ξανά με τον πατέρα της και κατάφερνε να συντηρεί την οικογένειά της.
Το φαινόμενο σε αριθμούς
Η Υεμένη δεν έχει ελάχιστο νόμιμο όριο ηλικίας για γάμο. Η ιδεολογία των Χούθι, «βίαιη και επιθετική», από το 2014 έχει καταπατήσει τα δικαιώματα των γυναικών ακόμα περισσότερο. Σπάνια οι οικογένειες κερδίζουν μάχες. Το 2020, η μητέρα ενός 12χρονου κοριτσιού, της Χιντ, κατάφερε να ακυρώσει το γάμο της κόρης της με έναν 30χρονο κρατούμενο. Η ίδια απειλήθηκε και τα αδέρφια της Χιντ παντρεύτηκαν αναγκαστικά και έκαναν παιδιά.
Σήμερα, περισσότερα από δύο στα τρία κορίτσια στην Υεμένη παντρεύονται πριν τα 18. Πριν την κλιμάκωση του πολέμου, ήταν ένα στα δύο. Σύμφωνα με τη UNICEF, πάνω από 650 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο υποφέρουν από τις συνέπειες του γάμου σε παιδική ηλικία. Τα κορίτσια που παντρεύονται μικρά είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα βίας, να κολλήσουν HIV/AIDS, να γεννήσουν σε μικρή ηλικία ή να πεθάνουν από επιπλοκές κύησης.
Η Αφρική έχει τα μεγαλύτερα ποσοστά: στο Νίγηρα, το 76% των γυναικών παντρεύεται πριν τα 18. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Τσαντ, 61%. Στην Ασία, το Μπανγκλαντές έχει 51% και το Νεπάλ 35%. Στο Ιράκ, παρά τους νόμους, ο γάμος ανηλίκων «νομιμοποιείται» ξανά, ενώ στο Αφγανιστάν, μετά την απαγόρευση της εκπαίδευσης κοριτσιών από τους Ταλιμπάν, οι παιδικοί γάμοι αυξήθηκαν κατά 25% και οι γεννήσεις ανηλίκων κατά 45%.
Ακόμα και η Ευρώπη δεν έχει μείνει αλώβητη. Στη Ρουμανία, μέλος της ΕΕ, το 1% των κοριτσιών παντρεύεται πριν τα 15 και το 7% πριν τα 18. Στην Ινδία, σχεδόν 1,5 εκατομμύριο κορίτσια κάτω των 18 παντρεύονται κάθε χρόνο, παρά το όριο που ορίζει ότι ο άντρας πρέπει να είναι τουλάχιστον 21 και η γυναίκα 18. Η φτώχεια, η παράδοση και η μη εφαρμογή των νόμων κρατούν το φαινόμενο ζωντανό.
Οι παρεμβάσεις της Unicef και του UNFPA
Η UNICEF και το UNFPA εργάζονται μαζί σε παγκόσμιο πρόγραμμα για την επιτάχυνση της δράσης για τον τερματισμό των παιδικών γάμων. Όμως όλοι παραδέχονται πως δεν υπάρχει μια λύση που να ταιριάζει παντού. Η φτώχεια, ο πόλεμος, η πείνα δεν λύνονται μόνο με δωρεές. Χρειάζονται νόμοι, εκπαίδευση και δέσμευση των κρατών για να φτάσει βοήθεια στα κορίτσια όπως η Γκάντα.
«Η χρηματοδότηση σήμερα δεν επαρκεί για να αντιμετωπιστεί η πραγματική έκταση του παιδικού γάμου παγκοσμίως», λέει η οργάνωση Girls Not Brides. Πέρα από την ειρήνη και την οικονομική ανάπτυξη, η βαθύτερη αλλαγή πρέπει να γίνει μέσα από την εκπαίδευση. Μόνο έτσι μπορεί να σπάσει ο κύκλος της σιωπής και της καταπίεσης που επιβάλλει σε αμέτρητα παιδιά μια ζωή που ποτέ δεν διάλεξαν να ζήσουν.
