Μια συγκλονιστική φωτογραφία ενός εξαντλημένου μικρού παιδιού στην αγκαλιά της μητέρας του κυριάρχησε προ δεκαημέρου στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας New York Times και γρήγορα έγινε σύμβολο της επισιτιστικής κρίσης στη Γάζα.
Ωστόσο την περασμένη εβδομάδα η εφημερίδα τροποποίησε ορισμένα στοιχεία της ιστορίας του παιδιού, μετά από έντονη κριτική που ασκήθηκε εις βάρος της.
«Ο Μοχάμεντ Ζακάρια αλ-Μουταβάκ, περίπου 18 μηνών, με τη μητέρα του, Χεντάγια αλ-Μουταβάκ, η οποία είπε ότι γεννήθηκε υγιής, αλλά πρόσφατα διαγνώστηκε με σοβαρό υποσιτισμό», ανέφερε η αρχική λεζάντα.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Βρετανό δημοσιογράφο Ντέιβιντ Κόλιερ, ο Μοχάμεντ πάσχει από εγκεφαλική παράλυση. Ο Κόλιερ βρήκε ακόμη και μια έκθεση τοπικής φιλανθρωπικής οργάνωσης από τον Μάιο του 2025, στην οποία αναφέρεται η κατάσταση του παιδιού.
Παρόλα αυτά η εικόνα του Μοχάμεντ, με τα κόκαλα και τα πλευρά του να προεξέχουν από το αποστεωμένο σώμα του, δημοσιεύθηκε σε όλα τα μέσα ενημέρωσης παγκοσμίως, μια άλλη φωτογραφία του Μοχάμεντ με τον μεγαλύτερο αδελφό του και τη μητέρα του δεν δημοσιεύθηκε πουθενά.
Για όσους απορρίπτουν την ιδέα ότι τα παιδιά μπορεί να λιμοκτονούν στη Γάζα, δεν ήταν δύσκολο να βρουν λόγους για σκεπτικισμό απέναντι στις εν λόγω φωτογραφίες. Η μητέρα του Μοχάμεντ δεν φαινόταν ασυνήθιστα αδύνατη. Ούτε ο αδελφός του που εμφανιζόταν στο παρασκήνιο μιας φωτογραφίας.
Η εφημερίδα κατηγορήθηκε σωρηδόν για «συκοφαντία» εναντίον του Ισραήλ και εν μέρει ανασκεύασε αναφέροντας ότι είχε μάθει ότι το παιδί είχε υποκείμενα ιατρικά προβλήματα που επηρέαζαν την ανάπτυξη των μυών του. Η αναθεώρηση των πληροφοριών οδήγησε στην αφαίρεση από το άρθρο της δήλωσης της μητέρας ότι ο Μοχάμεντ είχε γεννηθεί υγιής και πρόσθεσε πληροφορίες από τον γιατρό του, διατηρώντας πάντως τις άλλες πληροφορίες του άρθρου, το οποίο ανέφερε ότι «οι κάτοικοι της Γάζας πεθαίνουν από την πείνα», συμπεριλαμβανομένου του ισχυρισμού ότι το παιδί υπέφερε από υποσιτισμό λόγω έλλειψης τροφίμων. «Αυτή η πρόσθετη λεπτομέρεια δίνει στους αναγνώστες μια καλύτερη κατανόηση της κατάστασής του», ανέφερε η εφημερίδα σε δήλωση σχετικά με μια σημείωση των συντακτών που προστέθηκε στο άρθρο.
Μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, αλλά ποιες λέξεις;
«Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις», έλεγε η αρχαία κινεζική παροιμία και υιοθετήθηκε πλήρως από τους Αμερικανούς διαφημιστές των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Μερικές φορές, μια εικόνα μπορεί να πετύχει αυτό που δεν μπορούν να πετύχουν μήνες ρεπορτάζ από μια ζώνη πολέμου. Ωστόσο, αυτό που δεν αναφέρεται σε αυτό το ρητό είναι αν αυτές οι 1.000 λέξεις λένε την αλήθεια ή δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση…
Στα χρονικά του φωτορεπορτάζ, υπάρχουν πολλές τέτοιες εμβληματικές εικόνες που έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον πόλεμο και τον κόσμο γύρω μας.
Βιετνάμ: Από την «Καμένο Μοναχό» μέχρι το γυμνό κορίτσι
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο «Καμένος Μοναχός». Μια εμβληματική εικόνα του 1963 από τον δημοσιογράφος Michael Browne, που απεικονίζει την αυτοπυρπόληση ενός Βιετναμέζου μοναχού, μια πράξη ακραίας διαμαρτυρίας κατά της βιετναμέζικης κυβέρνησης που υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ.
Ο μοναχός, αυτοπυρπολούμενος σε απόλυτη ηρεμία, δημιούργησε μια ισχυρή εικόνα που είναι εξίσου συγκλονιστική και εντυπωσιακή, και επέφερε την παγκόσμια προσοχή στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, εμφανίστηκε μια άλλη εικόνα, «Ο τρόμος του πολέμου», που αποκάλυψε τις φρικαλεότητες και τη βία που διέπραξαν οι αμερικανικές δυνάμεις στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η εικόνα έδειχνε μια ομάδα παιδιών από το Βιετνάμ, όχι μαχητών και άσχετων με τον πόλεμο, να τρέχουν για να γλιτώσουν από μια επίθεση με ναπάλμ. Στο κέντρο στεκόταν ένα εννιάχρονο κορίτσι που έκλαιγε, γυμνό.
Η εικόνα αποτύπωνε το απερίγραπτο μαρτύριο που υπέφεραν οι Βιετναμέζοι άμαχοι, ακόμη και παιδιά, λόγω του πολέμου των ΗΠΑ. Αυτό που συγκλόνισε το αμερικανικό κοινό ήταν το γεγονός ότι οι αμερικανικές δυνάμεις είχαν προκαλέσει την επίθεση με ναπάλμ. Η εικόνα πυροδότησε το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ.
Πούλιτζερ και αυτοκτονία
Σε μια άλλη περίπτωση, ίσως μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες στην ιστορία του φωτορεπορτάζ, συγκλονιστική, συγκινητική και παράλληλα αμφιλεγόμενη είναι η «Γύπας και το κοριτσάκι» του Νοτιοαφρικανού φωτορεπόρτερ Κέβιν Κάρτερ, που απεικόνιζε την απόλυτη καταστροφή της λιμοκτονίας στο Σουδάν το 1993.
Μια σπαρακτική εικόνα ενός πεινασμένου παιδιού από το Σουδάν, το οποίο προσπαθεί να φτάσει σε ένα κέντρο σίτισης, ενώ ένα όρνιο το παρακολουθεί από πολύ κοντινή απόσταση. Η εικόνα δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα New York Times και χάρισε στον Κάρτερ το διάσημο βραβείο Πούλιτζερ. Ωστόσο, η εμπειρία αυτή είχε σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του Κάρτερ, ο οποίος μέσα σε ένα χρόνο αυτοκτόνησε.
Με το βραβείο Πούλιτζερ δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο την αναγνώριση, αλλά και την κριτική που συνοδεύει τη φήμη. Ορισμένοι δημοσιογράφοι στη Νότια Αφρική χαρακτήρισαν το βραβείο του «τυχαίο», ισχυριζόμενοι ότι είχε σκηνοθετήσει με κάποιο τρόπο τη σκηνή. Άλλοι αμφισβήτησαν την ηθική του. «Ο άνδρας που ρυθμίζει τον φακό του για να πιάσει το σωστό κάδρο του πόνου της», έγραψε η εφημερίδα St. Petersburg (Florida) Times, «θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένα αρπακτικό, ένας ακόμη γύπας στην σκηνή». Ακόμη και μερικοί φίλοι του Κάρτερ αναρωτήθηκαν φωναχτά γιατί δεν βοήθησε το κορίτσι.
Σταδιακά, και κυρίως μετά την επιστροφή του από την Αφρική, ο Κάρτερ έπεσε σε κατάθλιψη. Σύμφωνα με φίλους του, ο Κάρτερ άρχισε να μιλά ανοιχτά για αυτοκτονία. Μετά κι από μια σειρά άλλων περιστατικών, ο Κάρτερ ήταν απογοητευμένος και επέστρεψε στο σπίτι φίλου του απειλώντας να καπνίσει μια «λευκή πίπα» (Μεθακβαλόνη) και να αυτοκτονήσει με αέρια.
Το πρωί της Τετάρτης, 27 Ιουλίου, την τελευταία μέρα της ζωής του, ο Κάρτερ φαινόταν χαρούμενος. Ωστόσο η μοίρα τα είχε γράψει αλλιώς….
Το Braamfonteinspruit είναι ένα μικρό ποτάμι που διασχίζει προς τα νότια τα βόρεια προάστια του Γιοχάνεσμπουργκ και το Parkmore. Εκεί βρέθηκε μέσα στο αυτοκίνητό του. Το σημείωμα που άφησε ήταν μια λίστα εφιαλτών και σκοτεινών οραμάτων. Όπως έγραψε, ήταν «καταθλιπτικός… χωρίς τηλέφωνο… χωρίς χρήματα για το νοίκι… χωρίς χρήματα για τη διατροφή του παιδιού… χωρίς χρήματα για τα χρέη… χρήματα!!! … Με στοιχειώνουν οι ζωντανές αναμνήσεις από φόνους και πτώματα και οργή και πόνο… από παιδιά που πεινάνε ή είναι τραυματισμένα, από τρελούς με το δάχτυλο στη σκανδάλη, συχνά αστυνομικούς, από δολοφόνους εκτελεστές…»
Το άψυχο κορμάκι του μικρού Αϊλάν
Ήταν 2 Σεπτεμβρίου του 2015 -πέρασαν κι όλας δέκα χρόνια- όταν η φωτογραφία του άψυχου κορμιού του μικρού πρόσφυγα Αϊλάν Κουρντί, που είχε ξεβραστεί στις ακτές της Αλικαρνασσού, απέναντι από την Κω, έκανε το γύρο του κόσμου, ρίχνοντας φως στο δράμα των προσφύγων.
Ο θάνατος του Αϊλάν Κούρντι, του τρίχρονου αγοριού από τη Συρία, που απεικονίστηκε ακίνητος με το πρόσωπο κολλημένο στην άμμο σε μια τουρκική παραλία, έφερε στο προσκήνιο της παγκόσμιας προσοχής τη δεινή κατάσταση των Σύρων προσφύγων, οι οποίοι προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον ατέρμονο εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, ρισκάροντας τη ζωή τους και των οικογενειών τους στα επικίνδυνα κύματα της Μεσογείου.
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), ένα επιστημονικό περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (NAS), την εβδομάδα μετά τη δημοσίευση της συγκλονιστικής εικόνας του παιδιού, οι παγκόσμιες δωρεές για τους Σύρους πρόσφυγες εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Ο μέσος όρος των ημερήσιων δωρεών στην εκστρατεία του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού για τους Σύρους πρόσφυγες, για παράδειγμα, ήταν 55 φορές μεγαλύτερος την εβδομάδα μετά τη δημοσίευση της φωτογραφίας (περίπου 214.300 δολάρια ΗΠΑ) από ό,τι την προηγούμενη εβδομάδα (3.850 δολάρια ΗΠΑ).
Η «μικρή Μαρία του Έβρου»
Και φτάνουμε παραμονές Δεκαπενταύγουστου 2022 στην υπόθεση της με την «μικρή Μαρία του Έβρου».
Η 28χρονη Μπαϊντά Αλ Σάλεχ από τη Συρία, επικεφαλής μιας ομάδας 38 μεταναστών, φέρεται να ζήτησε από το κορίτσι να ξαπλώσει στο έδαφος. Του έβαλε μακιγιάζ και λίγη τροφή δίπλα από τα χείλη του προκειμένου να μοιάζει νεκρό. Στη συνέχεια έστειλε τη φωτογραφία με το κινητό της τηλέφωνο, άγνωστο πού.
Το γερμανικό περιοδικό Spiegel έκανε…. παντιέρα την υπόθεση της «μικρής Μαρίας του Έβρου». Στον εσωτερικό πολιτικό στίβο προκλήθηκε σεισμός! Όταν αποδείχτηκε ότι νεκρό παιδί δεν υπήρχε το Spiegel μετά την διεθνή κατακραυγή αναγκάστηκε να αφαιρέσει τρία άρθρα και ένα podcast σχετικά με την υπόθεση.
Η εικόνα και η παραπληροφόρηση
Τι κι αν έκανε λάθος το δημοσίευμα των New York Times, θα σκεφτεί κανείς, μήπως άλλωστε δεν πεθαίνουν παιδιά στην Γάζα από υποσιτισμό;
Η παραπληροφόρηση – που τώρα αναγνωρίζεται στη σημείωση των συντακτών της New York Times, παρόλο που η ιστορία παραμένει ουσιαστικά η ίδια – έχει προκαλέσει σύγχυση σε πολλούς από όσους ανησυχούν για τις συνθήκες των αμάχων στη Γάζα, αλλά και σε όσους είναι σε εγρήγορση έναντι των ψευδών αντι-ισραηλινών ισχυρισμών που έχουν πληθύνει.
Η UNESCO σε παλιότερη έκδοσή της έχει αναλύσει όλα τα δεδομένα της σκόπιμης και μη σκόπιμης παραπληροφόρησης. Κάνει λόγο μάλιστα για μια μοναδική και ολιστική άποψη των διαφορετικών δυναμικών στην υπόθεση της σκόπιμης παραπληροφόρησης. Προσφέρει επίσης τη δυνατότητα ανάπτυξης δεξιοτήτων που συμπληρώνουν την παρεχόμενη γνώση και κατανόηση και αποτρέπουν την συναισθηματική χειραγώγηση.
newsbomb.gr
