Σε μια εβδομάδα κατά την οποία οι πρώην σύμμαχοι σε έναν επανακαθοριζόμενο κόσμο γιόρτασαν ξεχωριστά την 80ή επέτειο από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, η αίσθηση μιας καταστροφικής πορείας προς έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο γίνεται ολοένα και πιο έντονη.
Όπως αναφέρει ο Guardian η κατάρρευση της Pax Americana, η αλληλεξάρτηση των συγκρούσεων, η νέα προθυμία να καταφύγουμε σε αχαλίνωτη κρατική βία και η αχρηστία των θεσμών της διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες, αποκαλύφθηκαν με βαρβαρότητα αυτήν την εβδομάδα. Από το Κασμίρ μέχρι το Χαν Γιούνις, το Χοντεϊντά, το Πόρτ Σουδάν και το Κουρσκ, ο μόνος ήχος που ακούγεται είναι των εκρήξεων και το μόνο μάθημα είναι ότι οι παλιοί κανόνες πλέον δεν ισχύουν.
Η Φιόνα Χιλ, αναλύτρια πολιτικής και σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης για την επικείμενη στρατηγική αναθεώρηση άμυνας, υποστηρίζει ότι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, αν και εμείς δεν το αναγνωρίζουμε.
Ο φόβος ενός κόσμου στον οποίο κανείς δεν ελέγχει πια τίποτα, λόγω της επιστήμης ή της παγκοσμιοποίησης, δεν είναι κάτι καινούργιο: η έννοια αυτή είχε αποτελέσει τίτλο σε δύο διαλέξεις του Reith, μία το 1967 από τον κοινωνικό ανθρωπολόγο Edmund Leach και άλλη μία το 1999 από τον πολιτικό φιλόσοφο Άντονι Γκίντενς. Ωστόσο, σπάνια ήταν τόσο σαφές ότι η τάξη του κόσμου που βασίζεται σε κανόνες, που δημιουργήθηκε το 1945, βρίσκεται σε πλήρη υποχώρηση.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των Εργατικών, Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, ανέφερε πολύ εύστοχα αυτήν την εβδομάδα στο Chatham House, ότι: «Ξέρω ότι πάντα λένε πως ο κόσμος αλλάζει, αλλά αυτό φαίνεται σαν μια στιγμή πραγματικής γεωπολιτικής αναταραχής, τουλάχιστον εξίσου σημαντική με το 1989-90 όταν ο κόσμος πέρασε από τον ψυχρό πόλεμο σε μια μονοπολική στιγμή και για μένα η κυβέρνηση Τραμπ είναι τόσο σύμπτωμα όσο και αιτία των αλλαγών που συντελούνται».
«Το πρόβλημα είναι πως γίνεται πολύ πιο σαφές από τι απομακρυνόμαστε, από έναν κόσμο όπου οι ΗΠΑ ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του παγκόσμιου συστήματος, αλλά δεν είναι σαφές προς τα πού πηγαίνουμε. Ξέρω ότι υπάρχει πολλή συζήτηση για την έννοια ενός πολυπολικού κόσμου που αντανακλά μια ανακατανομή της ισχύος, αλλά βρίσκω αυτήν την έννοια να μεταδίδει υπερβολική σταθερότητα, υπερβολική ασφάλεια», συμπλήρωσε.
Ο πρώην μέντοράς του, Τόνι Μπλερ, σε ομιλία του στην Καλιφόρνια, υποστήριξε: «Όλοι έχουν βγει από την ζώνη άνεσής τους. (…) Οι άνθρωποι αναθεωρούν τη θέση τους στον κόσμο και τις σχέσεις τους. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτό είναι ένα μεγάλο σοκ. Αυτή είναι η πιο σημαντική γεωστρατηγική εξέλιξη που θυμάμαι σε σχέση με την Αμερική και τον κόσμο».
Για τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, η αδιαφορία του Ντόναλντ Τραμπ για την αποξένωση των συμμάχων είναι πράξη βανδαλισμού. Είπε ότι οι διπλωμάτες σε όλο τον κόσμο ρωτούσαν: «Τι διάολο συμβαίνει;»
Ο Μπλίνκεν δήλωσε ότι η Αμερική πέρασε 80 χρόνια οικοδομώντας εμπιστοσύνη, ισχυρές οικονομικές συνεργασίες και στρατιωτικές και πολιτικές συμμαχίες, και αν όλα αυτά καταστραφούν σε 100 ημέρες, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναδομηθούν.
«Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες ψάχνουν τρόπους να συνεργαστούν χωρίς εμάς», είπε. «Η πιθανότητα να αντιστραφούν αυτά που λέγονται σήμερα αύριο, και να ξανααντιστραφούν, σημαίνει ότι απλώς δεν μπορούν να βασιστούν σε εμάς. Ο Τζο Μπάιντεν έλεγε ότι δεν είναι καλή ιδέα να στοιχηματίσεις κατά της Αμερικής. Το πρόβλημα τώρα είναι ότι οι άνθρωποι δεν στοιχηματίζουν πια στην Αμερική», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Παραβίαση των κανόνων
Οι θλιβερές συνέπειες της αποχώρησης της Αμερικής είναι εμφανείς όλη την εβδομάδα. Ίσως να μην είναι παγκόσμιος πόλεμος, αλλά σίγουρα είναι ένας κόσμος σε πόλεμο.
Στη Γάζα, ο κόσμος παρακολουθεί καθώς ο αποκλεισμός τροφής, ανθρωπιστικής βοήθειας και ιατρικών εφοδίων, παρά τις δεσμευτικές εντολές του Διεθνούς Δικαστηρίου, έχει εισέλθει στον τρίτο μήνα του. Το Ισραήλ, αναζητώντας ασφάλεια, έχει βομβαρδίσει την Υεμένη, τον Λίβανο, τη Συρία και τη Γάζα τον τελευταίο μήνα. Η χώρα καθημερινά πιέζει τις ΗΠΑ να της επιτρέψουν να βομβαρδίσει το Ιράν.
Ο Τραμπ δύσκολα μπορεί να παραπονεθεί όταν ο υπουργός Οικονομικών του Ισραήλ, Σμότριτς, δημοσιοποίησε το σχέδιό του για τη Γάζα την Τρίτη, προβλέποντας ότι εντός εξαμήνου ο πληθυσμός της περιοχής θα περιοριστεί σε μια στενή λωρίδα γης, ενώ το υπόλοιπο «θα καταστραφεί εντελώς».
Ο Σμότριτς επανέλαβε απλώς μια εκδοχή του σχεδίου του Τραμπ για την εκδίωξη των Παλαιστινίων από τη Γάζα, ένα σχέδιο που είναι πλήρως αντίθετο με τους όρους της ανακωχής που είχε διαπραγματευτεί ο απεσταλμένος του.
Σε ομιλία του σε συνέδριο για τους «οικισμούς», δήλωσε επίσης ότι το Ισραήλ θα «εφαρμόσει κυριαρχία» στη Δυτική Όχθη κατά τη διάρκεια της θητείας της τρέχουσας κυβέρνησης, η οποία αναμένεται να λήξει τον Οκτώβριο του 2026, εκτός αν προκηρυχθούν εκλογές νωρίτερα. «Σε μερικούς μήνες, θα μπορέσουμε να δηλώσουμε ότι έχουμε νικήσει. Η Γάζα θα καταστραφεί ολοκληρωτικά», είπε ο Ισραηλινός. «Σε άλλους έξι μήνες, η Χαμάς δεν θα υπάρχει ως λειτουργικό ον», συμπλήρωσε.
Με τον Τραμπ σιωπηλό, η Ευρώπη αντέδρασε. «Ήρθε η ώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση και ολόκληρη η διεθνής κοινότητα να ξυπνήσουν», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών του Βελγίου, Μαξίμ Πρεβότ. Κατήγγειλε τον αποκλεισμό ως «απολύτως ντροπιαστικό… Δεν είναι αποδεκτό να κόβεις σκόπιμα όλη την ανθρωπιστική βοήθεια, την πρόσβαση σε τρόφιμα, υγειονομική περίθαλψη, ηλεκτρικό ρεύμα και νερό, ως στρατηγική πολέμου. Είναι απολύτως απαράδεκτο».
Ο γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, είπε: «Αν καταδικάζουμε τη Ρωσία για την παραβίαση της ουκρανικής κυριαρχίας, δεν μπορούμε να σιωπούμε όταν συμβαίνει αυτό στη Γάζα. Η Χαμάς πρέπει να πολεμηθεί, ναι, αλλά όχι με το τίμημα να “πατηθούν” όλοι οι κανόνες».
Κάλεσε για μια ενιαία απάντηση από την Ευρώπη, αλλά σε συνάντηση για τις εξωτερικές υποθέσεις στην Πολωνία, οι 27 υπουργοί δεν κατάφεραν ούτε να συμφωνήσουν σε κοινή δήλωση, πόσο μάλλον σε κοινή δράση για να αναστείλουν την συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με το Ισραήλ, όπως πρότεινε η Ολλανδία.
Εν τω μεταξύ, στο Πόρτ Σουδάν, ο βασικός δίαυλος για ανθρωπιστική βοήθεια προς το Σουδάν δεν λειτουργεί, καθώς drones των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης κατέστρεψαν τις υποδομές, όπως ακριβώς προσπαθούν να κάνουν οι ισραηλινές βόμβες αυτήν την εβδομάδα στην Χοντεϊντά, την κύρια πύλη εισόδου βοήθειας προς την Υεμένη.
Τη Δευτέρα, μια προσπάθεια από την κυβέρνηση του Σουδάν να καταστήσει τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υπεύθυνα στο Διεθνές Δικαστήριο για την κατεύθυνση όπλων προς τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) απέτυχε. Τα ΗΑΕ, όπως και πολλές άλλες χώρες, είναι υπογράφοντες στη Σύμβαση για την γενοκτονία, αλλά έχουν καταθέσει επιφύλαξη, υποστηρίζοντας ότι η συμμόρφωση με τη σύμβαση δεν υπόκειται σε διαδικασίες του Διεθνούς Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο κατέληξε ήπια στο συμπέρασμα ότι υπήρχε προφανής έλλειψη δικαιοδοσίας. Μόνο ένας δικαστής, από τη Σομαλία, αντέτεινε.
Έτσι, τα ΗΑΕ κερδίζουν τον θαυμασμό για την υπογραφή της σύμβασης χωρίς να χρειάζεται να κριθούν για τη συμμόρφωσή τους. Μόνο ο υπουργός Εξωτερικών, Ντέιβιντ Λέμι, καταβάλει μια ηρωική προσπάθεια να πείσει τα μέρη για μια ανακωχή, αλλά μέχρι στιγμής η προσπάθεια αυτή έχει αποτύχει. Αντίθετα, οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν τους ηγέτες των RSF ως γενοκτόνους, αλλά δεν κάνουν τίποτα σε πρακτικό διπλωματικό επίπεδο.
Στο Κασμίρ, όπου δύο πυρηνικές δυνάμεις εκτοξεύουν πυραύλους, υπάρχει μια εντυπωσιακή απουσία αμερικανικού ενδιαφέροντος. Οι ΗΠΑ δεν έχουν πρεσβευτή στην Ινδία ή στο Πακιστάν και δεν έχουν διορίσει ανώτερο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών. Η σύγκρουση δεν προκαλεί εντύπωση στα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ και η αρχική αντίδραση του Τραμπ ήταν «είναι κρίμα» και ότι «αν το σκεφτείτε, πολεμούν για πολλές, πολλές δεκαετίες, και αιώνες, στην πραγματικότητα».
Σε προηγούμενες διαμάχες μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, ήταν απαραίτητη μια αποφασιστική αμερικανική παρέμβαση για να ηρεμήσουν και οι δύο πλευρές. Το 1999, τον Ιούλιο, στην Ουάσινγκτον, ο Μπιλ Κλίντον πίεσε προσωπικά τον τότε ηγέτη του Πακιστάν, Ναουάζ Σαρίφ, να υποχωρήσει, σε μια συνάντηση που κάποιος αξιωματούχος χαρακτήρισε ως τη σημαντικότερη συνάντηση με ξένο ηγέτη στην προεδρία του Κλίντον.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, αποκάλυψε στα απομνημονεύματά του πόσο κοντά βρέθηκαν οι δύο πλευρές το Φεβρουάριο του 2019 σε έναν πυρηνικό πόλεμο, κάτι που βοήθησε να αποτραπεί από το ασφαλές δωμάτιο του ξενοδοχείου του σε μια επίσκεψη στο Χανόι. Ανατριχιαστικά, η Ινδία δεν αντιμετωπίζει πλέον το ζήτημα ως τρομοκρατία, αλλά ως διαφορά κράτους προς κράτος, λέγοντας ότι το υποκείμενο ζήτημα είναι το Πακιστάν που λειτουργεί ως ασπίδα για την τρομοκρατία.
Μια «τίμια» προδοσία
Αυτές οι συγκρούσεις μπορεί να είναι ασύνδετες, εκτός από το κοινό νήμα της απουσίας ηγεσίας από τις ΗΠΑ και της μόνιμης αναστάτωσης. Αλλά στην Ουκρανία, τα δομικά στοιχεία του παγκόσμιου πολέμου συνδυάζονται, υποστηρίζει η Φιόνα Χιλ. Η κλίμακα των θυμάτων μπορεί να διαφέρει σε σχέση με τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά σύμφωνα με τις ένοπλες δυνάμεις του Ηνωμένου Βασιλείου αυτή την εβδομάδα, η Ρωσία έχει υποστεί 900.000 θύματα, πολύ περισσότερα από τις απώλειες που υπέστη σε προηγούμενους πολέμους στην Τσετσενία και το Αφγανιστάν.
Επιπλέον, οι πόλεμοι είναι τώρα, «συστημικές συγκρούσεις που αλλάζουν τις δομές με πολλές χώρες να εμπλέκονται». Τα ρωσικά πλοία που φέρουν κινεζικές σημαίες και οι επιβαίνοντες που κόβουν υποθαλάσσια καλώδια στη Βαλτική Θάλασσα είναι μόνο ένα μέρος του παγκόσμιου πολέμου του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η Κίνα, η Βόρεια Κορέα και το Ιράν υποστηρίζουν τη Ρωσία και μάλιστα ορισμένοι με πιο υλικούς τρόπους, όπως η κατασκευή εργοστασίων drones ή η αποστολή στρατιωτών. Πολλές άλλες χώρες παραμένουν πρόθυμες να διατηρήσουν τη Ρωσία οικονομικά ανθεκτική με τρόπους που καθιστούν την ουδετερότητά τους αμφισβητήσιμη. Η Ινδία, με την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο ολοκλήρωσε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου αυτή την εβδομάδα, έχει αγοράσει 112 δισεκατομμύρια ευρώ πετρέλαιο από τη Ρωσία από την αρχή του πολέμου και έχει προμηθευτεί επίσης ρωσικά όπλα.
Η σύγκρουση έχει παρουσιαστεί από τη Ρωσία και τους συμμάχους της ως πόλεμος για την αμερικανική ηγεμονία. Ο Τραμπ είχε σαφώς ένα σχέδιο να αποσυρθεί από την πρώτη γραμμή και να βάλει τις σχέσεις με τη Ρωσία σε μια διαφορετική βάση, μια επιθυμία που διατηρεί από τη δεκαετία του 1980. Ο Τραμπ βλέπει τον κόσμο με όρους παρόμοιους με τον Πούτιν, μια χούφτα κυρίαρχες δυνάμεις που χωρίζουν τη γη σε σφαίρες επιρροής. Το όνειρό του είναι να αναπαραγάγει τη Γιάλτα του 1945 δίπλα στον Πούτιν και πιθανώς τον Σι Τζινπίνγκ, με την Ευρώπη θεατή και την Ουκρανία διαμελισμένη. Αλλά η διοργάνωση μιας τίμιας προδοσίας έχει αποδειχθεί πιο δύσκολη από ό,τι αναμενόταν.
Στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ είπε στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι: «Πρέπει να είσαι ευγνώμον. Δεν έχεις τα χαρτιά». Αλλά ο Τραμπ έπαιξε υπερβολικά τα χαρτιά που διέθετε, πετώντας πολλά από αυτά με τον αυτοκαταστροφικό του εμπορικό πόλεμο. Και αποκαλύφθηκε ότι ο Ζελένσκι είχε τελικά μερικά χαρτιά, χρησιμοποιώντας τα με δεξιοτεχνία προσφέροντας ανακωχή 30 ημερών, συμφωνία για μέταλλα με τις ΗΠΑ και εστιάζοντας στη στρατιωτική αξία της Ουκρανίας για την ασφάλεια της Δύσης.
Η φωτογραφία του Τραμπ και του Ζελένσκι σε συνάντηση στην κηδεία του πάπα (μια εικόνα που τραβήχτηκε από τον αρχηγό του προσωπικού του Ζελένσκι) έμοιαζε με συμφιλίωση, αλλά κολάκευε το εγώ του Τραμπ. Μια αλλαγή στη διάθεση στην Ουάσινγκτον είναι τώρα αντιληπτή. Ακόμη και ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς, ο οποίος στο παρελθόν ήταν κύριος προπαγανδιστής κατά του Ζελένσκι, παραδέχθηκε αυτή την εβδομάδα ότι η Ρωσία «ζητάει πάρα πολλά» και είπε ότι η Ευρώπη και οι ΗΠΑ είναι «στην ίδια ομάδα».
Οι ηγέτες της Ευρώπης θα το ήθελαν πολύ αυτό, αλλά υπάρχει πλέον σαφήνεια σε όλη την Ευρώπη, και όχι μόνο στο Παρίσι, ότι ανεξαρτήτως της διαβεβαίωσης του Βανς, η Ευρώπη πρέπει να έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί αυτόνομα από τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ είναι προφανώς αναξιόπιστος και η ευνοϊκή εκτίμηση των προθέσεων του Πούτιν δεν μοιράζεται.
Σχέδια για έναν Ευρωπαϊκό στρατηγικό μηχανισμό στην Ουκρανία
Τα σχέδια για έναν ευρωπαϊκό στρατηγικό μηχανισμό στην Ουκρανία βρίσκονται σε εξέλιξη, καθώς και για μια πιθανή ρωσική επίθεση στην Ευρώπη. Από τον Φεβρουάριο, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, μέσω μιας συνδυασμένης κοινής εκστρατευτικής δύναμης, έχουν δημιουργήσει τον πυρήνα αυτών των σχεδίων, αλλά αυτό έχει επεκταθεί, με νέες πολιτικές ηγεσίες να προέρχονται όλο και περισσότερο από τα τέσσερα μέλη της ομάδας Weimar+: Πολωνία, Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο.
Σε ομιλία του για την Ημέρα της Νίκης στην Ευρώπη, ο γερμανός πρόεδρος, Σταϊνμάγιερ, εξήγησε την διπλή αναγκαιότητα για την Ευρώπη να είναι έτοιμη για πόλεμο, ενώ πρόσθεσε ότι: «Το γεγονός ότι ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που έκαναν τόσα πολλά για να δημιουργήσουν και να διαμορφώσουν αυτή την τάξη, γυρίζουν την πλάτη τους σε αυτήν είναι ένα σοκ σε εντελώς νέα κλίμακα. Γι’ αυτό μιλώ για μια διπλή εποχική αλλαγή, ο πόλεμος επιθετικότητας της Ρωσίας και η ρήξη των ΗΠΑ με τις αξίες τους, αυτό σηματοδοτεί το τέλος αυτού του μεγάλου 20ου αιώνα».
Η Ευρώπη, τόνισε, πρέπει να αποφασίσει τι έρχεται μετά.
