Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι σε πλήρη εξέλιξη, χωρίς ορατό ενδεχόμενο να τελειώνει σύντομα, στην Ευρώπη ακούγονται όλο και πιο δυνατά φωνές ότι υπάρχει ορατός κίνδυνος ο κίνδυνος να επεκταθεί προς τα δυτικά. Ειδικά οι χώρες που έχουν κοινά σύνορα με τη Ρωσία πιστεύουν ότι κάποια στιγμή η Μόσχα θα στρέψει την προσοχή της και προς αυτές. Ή ακόμη πιο δυτικά.
Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, έχει δηλώσει ότι ότι η Μόσχα θα μπορούσε να είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει βία εναντίον της συμμαχίας «εντός πέντε ετών». «Ας μην κοροϊδευόμαστε, βρισκόμαστε όλοι στην ανατολική πλευρά τώρα», είπε. Ενώ και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, υποστηρίζει ότι η Ρωσία σχεδιάζει «νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις σε έδαφος του ΝΑΤΟ».
Όταν ένας Αμερικανός πρόεδρος εγείρει δημόσια αμφιβολίες για τη δέσμευσή του στο Άρθρο 5, αυτό μπορεί να βάλει τον Πούτιν σε πειρασμό
Μέσα σε όλη αυτή την πραγματική ή μη απειλή, ο ρόλος των ΗΠΑ είναι κρίσιμος, λόγω του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Διότι στη σύνοδο κορυφής μπορεί να διαβεβαίωσε ότι θα είναι μαζί με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ «σε όλη τη διαδρομή», αλλά έχει επίσης πει ότι το σύμφωνο αμοιβαίας άμυνας της συμμαχίας, γνωστό ως Άρθρο 5, είναι ανοιχτό σε ερμηνεία.
Υπάρχει ο πρώην γ.γ. του ΝΑΤΟ, Φογκ Ράσμουσεν, που υποστηρίζει ότι αν η Ρωσία κερδίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, θα «ανοίξει η όρεξη του Βλαντιμίρ Πούτιν. «Θα ασκήσει πίεση στις χώρες της Βαλτικής… Και όταν ένας Αμερικανός πρόεδρος εγείρει δημόσια αμφιβολίες για τη δέσμευσή του στο Άρθρο 5, αυτό μπορεί να βάλει τον Πούτιν σε πειρασμό να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ».
«Το ερώτημα είναι το πότε»
Οι Financial Times παρακολούθησαν στρατιωτική άσκηση στη Φινλανδία.
«Στη Φινλανδία, η υπεράσπιση της χώρας σου είναι μια πραγματικά σημαντική αξία», είπα η Μίλια Σαντού, μία από τους νεοσυλλέκτους. «Όλοι έχουν ζητήσει να βρίσκονται εδώ και το κίνητρο είναι πραγματικά υψηλό. Μπορεί να είναι πιο ρεαλιστικό σε τέτοιες εποχές». Ο συνάδελφός της, Κασπέρι Λουότο, υποστηρίζει ότι «ο πόλεμος στην Ευρώπη έχει αλλάξει τον τρόπο που οι άνθρωποι θέλουν να υπηρετούν».
Η Μόσχα ήδη αυξάνει την περιφερειακή της παρουσία. Δορυφορικές εικόνες δείχνουν αυξημένη δραστηριότητα σε ρωσικές βάσεις κοντά στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ. Όπως στα αεροδρόμια Λεβάσοβο, Κάμενκα και Ολένια, που αποτελούν στόχο των ουκρανικών επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Νέα κτίρια αποθήκευσης έχουν εμφανιστεί στο Πετροζαβόντσκ, περίπου 175 χλμ. από τα σύνορα με τη Φινλανδία, ενώ περιοχές έχουν καθαριστεί και έχει τοποθετηθεί νέος διάδρομος για αεροσκάφη στην κάποτε αποσυρμένη αεροπορική βάση Σεβερομόρσκ-1, περίπου 120 χλμ. ανατολικά της Νορβηγίας.
Και μπορεί μπορεί ο Μαρκ Ρούτε να λέει ότι δεν αναμένεται ρωσική επίθεση στο εγγύς μέλλον, ο αντιστράτηγος Κάρι Νισούλα, αναπληρωτής αρχηγός του επιτελείου των αμυντικών δυνάμεων της Φινλανδίας, δεν να ανησυχεί για το χρονοδιάγραμμα μιας επίθεσης. «Σε εκατοντάδες χρόνια ιστορίας, δεν είναι αν θα γίνει, αλλά το πότε. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι κάθε μέρα». Η κυβέρνηση ενισχύει τα οχυρά και άλλες φυσικές άμυνες σε πολλά μέρη, συμπεριλαμβανομένων ενισχυμένων περιπολιών και επιτήρησης.
Σιδηροδρομική γραμμή στα σύνορα Φινλανδίας-Ρωσίας
Η Φινλανδία έχει επίσης διατηρήσει την υποχρεωτική θητεία και λιγότερο από το 10% της πολεμικής της δύναμης των 280.000 στρατιωτών θα είναι επαγγελματίες. Συνολικά, έχει σχεδόν 900.000 εφέδρους, σε συνολικό πληθυσμό μόλις 5,6 εκατομμυρίων. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περισσότερο από το 80% των Φινλανδών είναι έτοιμοι να πολεμήσουν, ένα από τα υψηλότερα επίπεδα στον κόσμο.
Διαφορετικό ενδιαφέρον
Στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες λένε ότι το ενδιαφέρον της Μόσχας για τα παραμεθόρια κράτη είναι διαφορετικό σε σχέση με το ενδιαφέρον της για την Ουκρανία. Αντί για μια ολοκληρωτική εισβολή, ο Πούτιν πιθανότατα θα δοκιμάσει αν το ΝΑΤΟ θα μπορούσε ή θα τολμούσε να απαντήσει.
Σύμφωνα με την Κρίστι Ράικ, διευθύντρια του Διεθνούς Κέντρου Άμυνας και Ασφάλειας στην Εσθονία, «για τη Ρωσία, ο στρατηγικός στόχος θα ήταν να διασπάσει το ΝΑΤΟ. Δεν πρόκειται για την απόκτηση ενός μικρού μέρους γης στις χώρες της Βαλτικής ή αλλού».
Η κυβέρνηση της Νορβηγίας, στα σύνορα με την Εσθονία, σχεδιάζει να επεκταθεί από μία ταξιαρχία στρατού σε τρεις έως το 2032, με δύο να σταθμεύουν στον βορρά. Επίσης θα τοποθετήσει εκεί συστήματα αεράμυνας, τάγματα πυροβολικού και πεζικού, ομάδα πληροφοριών ειδική δύναμη ταχείας αντίδρασης. Αλλού στη βόρεια Νορβηγία, θα συσταθεί μια νέα βαριά ταξιαρχία πεζικού.
Η Ρωσία επανασυστήνει στρατιωτικές βάσεις
Ο πρωθυπουργός της Νορβηγίας, Γιόνας Γκαρ Στέρε, αναγνωρίζει ότι δεν υπάρχει άμεση απειλή. Αλλά λέει πως όλες οι χώρες της πρώτης γραμμής γνωρίζουν ότι η Ρωσία σχεδιάζει να επανασυστήσει τις ξεχωριστές στρατιωτικές βάσεις της Μόσχας και του Λένινγκραντ, οι οποίες είχαν συγχωνευθεί το 2010. Οι Δυτικοί αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών πιστεύουν ότι πιθανό να διπλασιάσει τον αριθμό των ρωσικών στρατευμάτων σε επίπεδα που υπήρχαν πριν από την εισβολή στην Ουκρανία.
«Η Νορβηγία δεν αποτελεί απειλή για κανέναν, αλλά είναι δική μας ευθύνη να διασφαλίσουμε ότι κανείς δεν θα σκεφτεί να μας απειλήσει», λέει ο Στέρε. Επιπλέον, λίγοι πιστεύουν ότι μια ρωσική επίθεση στην Ευρώπη και στο ΝΑΤΟ θα ξεκινούσε από το παγωμένο βόρειο τμήμα της ηπειρωτικής Νορβηγίας. Αλλά υπάρχει ανησυχία ότι θα μπορούσε να δοκιμάσει κάτι στο αποστρατιωτικοποιημένο αρκτικό αρχιπέλαγος του Σβάλμπαρντ. Είναι νορβηγικό έδαφος αλλά φιλοξενεί έναν ρωσικό οικισμό.
Η Φινλανδία έχει χάσει εδάφη, περίπου το 10% του συνόλου τους, τα οποία πήρε η τότε Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έκτοτε, προετοιμάζεται σταθερά για μια πιθανή εισβολή από τα ανατολικά. Ο πρόεδρος της χώρας, Αλεξάντερ Στουμπ λέει: «Αντιμετωπίζουμε ήρεμα τα πράγματα. Αρχίζουμε βάζοντας το σπίτι μας σε τάξη. Και το έχουμε πετύχει. Αλλά πρέπει να βελτιωνόμαστε συνεχώς».
Η κρίσιμη θέση της Φινλανδίας
Η Σουηδία έχει αναλάβει την ηγεσία της βάσης στην οποία θα γίνει η έδρα των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων που θα φιλοξενηθούν εκεί. Στην αραιοκατοικημένη Λαπωνία θα πάνε στρατεύματα από τη Δανία, τη Γαλλία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αλλά η Φινλανδία θεωρείται κρίσιμη, λόγω της θέσης της. Οι Φινλανδοί πιστεύουν ακράδαντα ότι η στρατηγική τους θέση – που εκτείνεται από την Αρκτική μέχρι τη Βαλτική Θάλασσα – σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν την πολυτέλεια να τους εγκαταλείψουν. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι θεωρεί την Αρκτική κρίσιμη για την ασφάλεια των ΗΠΑ.
«Είναι υπαρξιακή», λέει ο πρώην υπουργός Άμυνας, Τζάρμο Λίντμπεργκ. «Τα μισά σύνορα του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία βρίσκονται στη Φινλανδία. Θα υπήρχε μεγαλύτερο πρόβλημα αν οι ΗΠΑ δεν απαντούσαν». Αλλά οι τρεις χώρες της Βαλτικής, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία θεωρούνται η πιο ευάλωτες.
«Δυστυχώς, δεν είμαστε τόσο στρατηγικά βαθιά όσο η Ουκρανία, και αυτό είναι πρόβλημα», λέει ο Γκιτάνας Ναουσέντα, πρόεδρος της Λιθουανίας, εξηγώντας τις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. «Επομένως, μιλάμε για την υπεράσπιση της επικράτειάς μας για μια ορισμένη περίοδο και στη συνέχεια περιμένουμε ότι θα έρθει ενίσχυση». Λόγω της ένταξης στο ΝΑΤΟ, αισθάνονται ασφαλέστερες από ό,τι ήταν για πολύ καιρό.
Αύξηση δαπανών
Οι χώρες της Βαλτικής και η Πολωνία είναι επίσης αυτές που θα επιταχύνουν τις προσπάθειες για αύξηση των δαπανών τους στο 5%. Αλλά έχουν ανησυχήσει μετά το επεισόδιο στον Λευκό Οίκο ανάμεσα στον Ντόναλντ Τραμπ και τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Η Κρίστι Ράικ λέει ότι αυτή η αντιπαράθεση «πραγματικά συγκλόνισε τους ανθρώπους. Δεν μπορούμε πλέον να βασιζόμαστε στις ΗΠΑ. Η ανησυχία είναι μεγάλη».
Ανώτερος αξιωματούχος χώρας της Βαλτικής δήλωσε στους Financial Times: «Οι Αμερικανοί φεύγουν. Όλοι πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε και να το αντιμετωπίσουμε».
H Λετονία καθαρίζει τμήματα των συνόρων της με τη Λευκορωσία, σύμμαχο της Ρωσίας. Εκτός από τις φυσικές άμυνες, προτείνει να δημιουργηθεί ένα «τείχος» από μη επανδρωμένα αεροσκάφη που θα μπορούσε να προστατεύσει ολόκληρα τα σύνορα του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη με τη Ρωσία. «Δείχνουμε ότι είμαστε σε θέση να κάνουμε πολλά οι ίδιοι», λέει η πρωθυπουργός της Λετονίας, Εβίκα Σιλίνια.
Η πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κρίστεν Μίκαλ, είπε ότι δημιουργούνται περίπου 600 καταφύγια και σημεία αποθήκευσης: «Δεν πρέπει να φοβόμαστε. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι», είπε.
Πολυεθνική συνεργασία
Αλλά και η διασυνοριακή συνεργασία τίθεται σε ισχύ. Πολυεθνικά τάγματα έχουν τοποθετηθεί σε κάθε μία από τις χώρες της Βαλτικής και στην Πολωνία, με τη Γερμανία να αναβαθμίζει την παρουσία της στη Λιθουανία τα επόμενα χρόνια σε μια πλήρη ταξιαρχία περίπου 5.000 στρατιωτών. Στρατεύματα από χώρες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και ο Καναδάς θα εμπλέκονται επίσης από την αρχή οποιασδήποτε σύγκρουσης.
Κάθε χώρα της Βαλτικής ενισχύει επίσης τις δικές της στρατιωτικές δυνατότητες: η Λιθουανία θέλει να έχει μια εθνική μεραρχία 17.500 στρατιωτών έως το 2030. Η Εσθονία έχει μια δύναμη περίπου 43.000 στρατιωτών. Η Λετονία έχει επαναφέρει την υποχρεωτική θητεία. Και οι τρεις χώρες συνεργάζονται επίσης για την ανάπτυξη κοινών σχεδίων μαζικής εκκένωσης.
Η εγγύτητα της Πολωνίας στον πόλεμο στην Ουκρανία και τα μακρά σύνορά της με τη Λευκορωσία την καθιστούν βασικό προπύργιο ενάντια σε οποιαδήποτε μελλοντική ρωσική επιθετικότητα στην Ευρώπη.
A Finnish reservist collects a target after a training at a shooting range near Lappeenranta, Finland, May 21, 2025. REUTERS/Leonhard Foeger
Ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ πρότεινε τον υπερδιπλασιασμό του στρατού της χώρας σε 500.000 στρατιώτες και τη δημιουργία ενός συστήματος στρατιωτικής εκπαίδευσης για όλους τους ενήλικες άνδρες μέχρι το τέλος του έτους. Μαζί με τις χώρες της Βαλτικής, η Βαρσοβία αγοράζει επίσης πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς ικανούς να χτυπήσουν στόχους εντός της Ρωσίας.
Η «Ανατολική Ασπίδα»
Η Βαρσοβία ενισχύει την άμυνα εγκαθιστώντας νυχτερινή όραση και θερμικές κάμερες και κατασκευάζοντας έναν νέο δρόμο για να βοηθήσει στην περιπολία των συνόρων. Το πιο φιλόδοξο έργο όμως που αναπτύσσεται στην Ευρώπη είναι η λεγόμενη «Ανατολική Ασπίδα».
Αυτή περιλαμβάνει ένα μείγμα συστημάτων αεράμυνας και επίγειων υποδομών, που κυμαίνονται από αντιαρματικές τάφρους μέχρι εμπόδια και ναρκοπέδια. Το 2024, η πολωνική κυβέρνηση διέθεσε 2,3 δισ. ευρώ για την «Ανατολική Ασπίδα». Ο Ντόναλντ Τουσκ έπεισε τις Βρυξέλλες να συμπεριλάβουν το έργο στις ευρωπαϊκές αμυντικές προτεραιότητες, παρέχοντάς του πρόσβαση σε χρηματοδότηση από την Ε.Ε. Έχει περιγράψει την ασπίδα ως «επένδυση στην ειρήνη» στην Ευρώπη. Επίσης, όπως και οι χώρες της Βαλτικής, αποσύρθηκε από τη διεθνή συνθήκη που απαγορεύει τις νάρκες ξηράς.
Και τι θα κάνει η Συμμαχία
Το μεγάλο άγνωστο για ολόκληρη την Ευρώπη είναι το πώς αξιολογεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν τις πιθανότητές του. Τον περασμένο μήνα απέρριψε τους ισχυρισμούς ότι η Μόσχα αποτελούσε αυξανόμενη απειλή ως «ανοησίες». Χαρακτήρισε τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες της Ευρώπης «παράλογες και άσκοπες».
Αλλά οποιαδήποτε αδυναμία του ΝΑΤΟ να αντιδράσει δυναμικά σε μελλοντική επιθετικότητα από τη Μόσχα θα σηματοδοτούσε το τέλος της συμμαχίας, λέει η Κρίστι Ράικ. «Εάν οι ΗΠΑ επιβάλουν μια κακή ειρήνη στην Ουκρανία, η Ρωσία θα νιώσει δικαιωμένη και ο κίνδυνος για την ασφάλειά μας θα αυξηθεί», λέει, προσθέτοντας ότι το ερώτημα καταλήγει σε ένα θεμελιώδες ερώτημα. «Πώς αξιολογεί η Ρωσία την ετοιμότητα του ΝΑΤΟ να αντιδράσει συλλογικά;»
