Χριστόφορος Αναγνωστόπουλος, καθηγητής του Imperial College London
Οι επόμενοι δύο μήνες είναι κρίσιμοι. Τόσο κρίσιμοι, που θα τους θυμόμαστε για πάντα. Πρέπει να είμαστε βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι, αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξοι. Εξηγώ, εν συντομία, με όλο το βάρος της επιστημονικής μου ιδιότητας (στατιστικός με ειδίκευση σε crisis simulation and modelling) και των λίγων δεδομένων που έχουμε ακόμη για τοv νέο αυτόν ιό. Η θνησιμότητα (Case Fatality Ratio) του ιού τοποθετείται μεταξύ 0.5% και 2%, με πιθανό το 1% (πηγές στα σχόλια). Το νούμερο αυτό διαφέρει από το λεγόμενο “snapshot CFR” που προκύπτει από απλή διαίρεση θανάτων με επιβεβαιωμένα κρούσματα (κι η οποία συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5% ανά περιοχή). Διαφέρει για καλούς λόγους – δείτε στο πρώτο σχόλιο. Ας δεχτούμε το 1%. Αυτό είναι τουλάχιστον 20 φορές χειρότερο από την εποχική γρίπη. Η δήλωση “η γρίπη σκοτώνει περισσότερους” θα διαψευστεί σύντομα. Η δήλωση “το έχουμε ίσως ήδη περάσει πολλοί και δεν το καταλάβαμε” επίσης δεν ισχύει: ο ιός είναι συνήθως δύσκολος ακόμη και στις ήπιες περιπτώσεις, και για κάθε 95 περιστατικά που ίσως περάσανε απαρατήρητα, τουλάχιστον 5 θα ήταν αρκετά σοβαρά ώστε να χρειαστούν νοσηλεία, κι άρα θα μας είχαν γίνει γνωστά. Παρότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για τον ακριβή αριθμό των ήπιων περιπτώσεων, φαίνεται πως μονάχα μία μικρή μειοψηφία είναι εντελώς ασυμπτωματική.
Συμπεραίνουμε λοιπόν τα εξής: ο COVID-19 είναι πολύ σοβαρότερος της γρίπης, αρκετά κολλητικότερος της γρίπης, και κυκλοφορεί ευρέως αλλά ακόμη η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει νοσήσει, άρα η κατάσταση πρόκειται με απόλυτη βεβαιότητα να χειροτερέψει ραγδαία. Το μόνο ζήτημα είναι πόσο ραγδαία. Γι’αυτό, ξαναλέω, οι επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες. Είμαστε (στην Ελλάδα) ακόμα στο παράθυρο ευκαιρίας να επιβραδύνουμε την εξάπλωση του ιού. Δυστυχώς, δεν θα καταφέρουμε να την ανακόψουμε πλήρως. Αλλά μπορούμε να την επιβραδύνουμε πολύ. Εντυπωσιακά πολύ. Αυτό ονομάζεται “flattening of the epidemic curve” – η προσπάθεια να αναβάλουμε όσο περισσότερο γίνεται το peak της επιδημίας: δηλαδή τον μέγιστο αριθμό νέων κρουσμάτων σε μία ημέρα που αναμένουμε να προκύψει στη χώρα. Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί – “αξίζει τον κόπο, τον πανικό, και το οικονομικό κόστος; Αφού σχεδόν όλοι θα το κολλήσουμε κάποια στιγμή – ό’τι είναι να γίνει ας γίνει.” Είναι συχνή αντίδραση αυτή. Θεωρείται μάλιστα συχνά και θαρραλέα: “εγώ δεν θα αλλάξω την συμπεριφορά μου, δεν θα αλλάξουμε κι όλη τη ζωή μας για έναν ιό”. Η αντίδραση αυτή είναι λανθασμένη και θα εξηγήσω γιατί αμέσως. Το ζήτημα δεν είναι ο απόλυτος αριθμός που θα κολλήσουν μέσα στα επόμενα χρόνια. Αυτό το παιχνίδι χάθηκε. Το ζήτημα είναι η ταχύτητα με την οποία θα κολλήσουν – η οποία καθορίζει τον βαθμό στον οποίο το δημόσιο σύστημα υγείας μπορεί να αντεπεξέλθει. Δείτε λίγο μαζί μου τα νούμερα. Αν νοσήσει το 10% του πληθυσμού (συντηρητικό – η εποχική γρίπη φτάνει το 20% και ο covid-19 φαίνεται να είναι δύο φορές κολλητικότερος), και το 5% αυτών χρειαστούν ΜΕΘ με μέση διάρκεια 4 εβδομάδων, το 0.5% του ελληνικού πληθυσμού θα χρειαστεί να είναι σε ΜΕΘ για 4 εβδομάδες. Τα τελευταία νούμερα που γνωρίζω μιλούν για 6 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100Κ πληθυσμού, δηλαδή 0.006%. Ογδόντα φορές μικρότερο. Επαναλαμβάνω. Ογδόντα φορές. Αν γεμίσουν οι ΜΕΘ, η θνησιμότητα θα εκτιναχθεί από το 1% στο 5%, γιατί αν χρειάζεται κάποιος ΜΕΘ αλλά είναι σπίτι του, υποκύπτει. Ένα αντίστοιχο επιχείρημα ισχύει και για τις απλές κλίνες νοσοκομείου.
Φτάνουμε λοιπόν στο οικονομικό κόστος και τον πανικό. Ακούστε λίγο προσεκτικά. Η δημοκρατία αντέχει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βασιζόμενη στη συνείδηση του δημοκρατικού πολίτη να ακολουθεί οδηγίες χωρίς την απειλή των όπλων. Η οδηγία είναι σαφής: μείνετε σπίτι, όσο μπορείτε. Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι αναπόφευκτος. Αν μπορείτε να εργαστείτε απ’το σπίτι, κάντε το. Μη βλέπετε όλη μέρα τηλεόραση και μην κάνετε refresh το Facebook καθε πέντε λεπτά, εργαστείτε αν μπορείτε, ώστε να κινείται η οικονομία. Κινείστε την οικονομία όσο περισσότερο μπορείτε demand-side και supply-side, χωρίς να εκτίθεστε με φυσική παρουσία. Αν είστε εργοδότης εξαρτημένης εργασίας δώστε διεξόδους στους υπαλλήλους σας, προστατεύστε τους. Υπάρχει μία παρανόηση στην Ελλάδα πως “ηγεσία” είναι μόνο η πολιτική ηγεσία. Δεν είναι έτσι. Ηγεσία υπάρχει παντού: κάθε εργοδότης, κάθε γονέας, κάθε δάσκαλος, κάθε άνθρωπος που εν μέρει λαμβάνει αποφάσεις για λογαριασμό άλλων είναι ηγέτης. Και σε αυτήν την κατάσταση, όλοι λαμβάνουμε αποφάσεις για λογαριασμό άλλων. Κάθε χειραψία είναι μία απόφαση. Δείξτε το παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας, και προστατεύστε τις ευπαθείς ομάδες. Η θαρραλέα και υπεύθυνη κίνηση αυτήν τη στιγμή δεν είναι να δείξετε πως δεν φοβάστε τον ιό. Είναι να μειώσετε άμεσα τις κοινωνικές σας επαφές με ψυχραιμία.
Η ψυχραιμία είναι κρίσιμη. Δεν υπάρχει λόγος για πανικό αυτήν τη στιγμή. Μην αδειάσετε τα σουπερμάρκετ. Δεν πρόκειται να έχουμε ελλείψεις στα πάντα, και φροντίστε να μην το προκαλέσετε με τη συμπεριφορά σας. Η οδηγία του CDC στην Αμερική είναι απλή και νομίζω φρόνιμη: φροντίστε να έχετε τρόφιμα αν χρειαστεί να μπείτε οικειοθελώς σε καραντίνα για δύο εβδομάδες. Κάντε το σταδιακά: μην αδειάζετε τα ράφια. Απλώς ψωνίστε διπλά, σε κάθε επίσκεψη. Σε μία εβδομάδα θα είστε έτοιμοι. Προμηθευτείτε τυχόν φάρμακα που χρησιμοποιείτε τακτικά (φάρμακα πίεσης, καρδιάς κτλ) για 2 μήνες, ώστε να αποφεύγετε τις συχνές επισκέψεις σε φαρμακεία. Δεν υπάρχει λόγος ακόμη να υποθέσουμε πως θα καταρρεύσει μόνιμα το supply chain, και ο λόγος είναι ότι σε αντίθεση με τη γρίπη του 1918, ο ιός είναι θανάσιμος κυρίως (αλλά όχι μόνο) στους ηλικιωμένους και στους ανθρώπους με βεβαρυμένο ιστορικό. Ως εκ τούτου, η μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού σε logistics, στο αστυνομικό σώμα, στον στρατό, στο σύστημα υγείας, θα επιβιώσουν επιδημία οποιουδήποτε μεγέθους. Αν αυτός ο υπολογισμός σας φαίνεται κυνικός, είναι, αλλά υποδεικνύει την κρισιμότητα της κατάστασης.
Περιοριστείτε. Μείνετε σπίτι, εκτός αν είναι απαραίτητο να βγείτε. Συναντηθείτε όσο μπορείτε σε ανοικτούς χώρους, σε μικρές ομάδες. Να πλένετε τα χέρια σας συνεχώς – μία καλή συμβουλή είναι “σαν να καθαρίσατε μόλις τσίλι και να πρόκειται να βγάλετε τους φακούς επαφής σας”. Αντιμετωπίστε κάθε λεία επιφάνεια ως μολυσμένη. Αποφύγετε τις συναθροίσεις. Αν μπορείτε να κάνετε μια συνάντηση μέσω τηλεδιάσκεψης, μην την κάνετε από κοντά. Περάστε λίγο χρόνο με τα παιδιά σας στο σπίτι. Σκεφτείτε τον αντίκτυπο στις πιο ευαίσθητες ομάδες. Αναλογιστείτε αν χρειάζεται να ψωνίσετε για τον ηλικιωμένο σας γείτονα.
Άρα, βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι. Αλλά μακροπρόθεσμα αδίστακτα αισιόδοξοι. Εμβόλιο εντός του έτους φαίνεται πρακτικά αδύνατον να έχουμε, αλλά σε βάθος 18-24 μηνών είναι σχεδόν βέβαιο. Αντι-ιικά φάρμακα (φανταστείτε ανάλογο του tamiflu για τη γρίπη, το οποίο δυστυχώς δεν επιδρά στους coronaviruses) είναι πιθανόν να έχουμε αρκετά συντομότερα, και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως θα μειώσουν εντυπωσιακά τη θνησιμότητα όταν έρθουν. Πιθανόν μέσα στο 2020 αν υπάρξουμε τυχεροί. Υπάρχει επίσης ακόμη η ελπίδα, και κάποιες μικρές ενδείξεις, ότι ο ιός μπορεί να είναι σε κάποιο βαθμό εποχικός, όπως η γρίπη. Αν αυτό συμβεί, το καλοκαίρι θα μας δώσει μια ανάσα και θα επιτρέψει στους επιστήμονες να ετοιμαστούν για τον ερχόμενο χειμώνα. Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα παλεύει σύσσωμη και με αυτοθυσία να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορεί, και θα δαμάσει και αυτόν τον ιό, όπως τόσους άλλους. Δώστε τους χρόνο. Η ανάρτηση του Χριστόφορου Αναγνωστόπουλου στο Facebook:
Read more at: https://parallaximag.gr/
Χριστόφορος Αναγνωστόπουλος, καθηγητής του Imperial College London
Οι επόμενοι δύο μήνες είναι κρίσιμοι. Τόσο κρίσιμοι, που θα τους θυμόμαστε για πάντα. Πρέπει να είμαστε βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι, αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξοι. Εξηγώ, εν συντομία, με όλο το βάρος της επιστημονικής μου ιδιότητας (στατιστικός με ειδίκευση σε crisis simulation and modelling) και των λίγων δεδομένων που έχουμε ακόμη για τοv νέο αυτόν ιό. Η θνησιμότητα (Case Fatality Ratio) του ιού τοποθετείται μεταξύ 0.5% και 2%, με πιθανό το 1% (πηγές στα σχόλια). Το νούμερο αυτό διαφέρει από το λεγόμενο “snapshot CFR” που προκύπτει από απλή διαίρεση θανάτων με επιβεβαιωμένα κρούσματα (κι η οποία συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5% ανά περιοχή). Διαφέρει για καλούς λόγους – δείτε στο πρώτο σχόλιο. Ας δεχτούμε το 1%. Αυτό είναι τουλάχιστον 20 φορές χειρότερο από την εποχική γρίπη. Η δήλωση “η γρίπη σκοτώνει περισσότερους” θα διαψευστεί σύντομα. Η δήλωση “το έχουμε ίσως ήδη περάσει πολλοί και δεν το καταλάβαμε” επίσης δεν ισχύει: ο ιός είναι συνήθως δύσκολος ακόμη και στις ήπιες περιπτώσεις, και για κάθε 95 περιστατικά που ίσως περάσανε απαρατήρητα, τουλάχιστον 5 θα ήταν αρκετά σοβαρά ώστε να χρειαστούν νοσηλεία, κι άρα θα μας είχαν γίνει γνωστά. Παρότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για τον ακριβή αριθμό των ήπιων περιπτώσεων, φαίνεται πως μονάχα μία μικρή μειοψηφία είναι εντελώς ασυμπτωματική.
Συμπεραίνουμε λοιπόν τα εξής: ο COVID-19 είναι πολύ σοβαρότερος της γρίπης, αρκετά κολλητικότερος της γρίπης, και κυκλοφορεί ευρέως αλλά ακόμη η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει νοσήσει, άρα η κατάσταση πρόκειται με απόλυτη βεβαιότητα να χειροτερέψει ραγδαία. Το μόνο ζήτημα είναι πόσο ραγδαία. Γι’αυτό, ξαναλέω, οι επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες. Είμαστε (στην Ελλάδα) ακόμα στο παράθυρο ευκαιρίας να επιβραδύνουμε την εξάπλωση του ιού. Δυστυχώς, δεν θα καταφέρουμε να την ανακόψουμε πλήρως. Αλλά μπορούμε να την επιβραδύνουμε πολύ. Εντυπωσιακά πολύ. Αυτό ονομάζεται “flattening of the epidemic curve” – η προσπάθεια να αναβάλουμε όσο περισσότερο γίνεται το peak της επιδημίας: δηλαδή τον μέγιστο αριθμό νέων κρουσμάτων σε μία ημέρα που αναμένουμε να προκύψει στη χώρα. Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί – “αξίζει τον κόπο, τον πανικό, και το οικονομικό κόστος; Αφού σχεδόν όλοι θα το κολλήσουμε κάποια στιγμή – ό’τι είναι να γίνει ας γίνει.” Είναι συχνή αντίδραση αυτή. Θεωρείται μάλιστα συχνά και θαρραλέα: “εγώ δεν θα αλλάξω την συμπεριφορά μου, δεν θα αλλάξουμε κι όλη τη ζωή μας για έναν ιό”. Η αντίδραση αυτή είναι λανθασμένη και θα εξηγήσω γιατί αμέσως. Το ζήτημα δεν είναι ο απόλυτος αριθμός που θα κολλήσουν μέσα στα επόμενα χρόνια. Αυτό το παιχνίδι χάθηκε. Το ζήτημα είναι η ταχύτητα με την οποία θα κολλήσουν – η οποία καθορίζει τον βαθμό στον οποίο το δημόσιο σύστημα υγείας μπορεί να αντεπεξέλθει. Δείτε λίγο μαζί μου τα νούμερα. Αν νοσήσει το 10% του πληθυσμού (συντηρητικό – η εποχική γρίπη φτάνει το 20% και ο covid-19 φαίνεται να είναι δύο φορές κολλητικότερος), και το 5% αυτών χρειαστούν ΜΕΘ με μέση διάρκεια 4 εβδομάδων, το 0.5% του ελληνικού πληθυσμού θα χρειαστεί να είναι σε ΜΕΘ για 4 εβδομάδες. Τα τελευταία νούμερα που γνωρίζω μιλούν για 6 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100Κ πληθυσμού, δηλαδή 0.006%. Ογδόντα φορές μικρότερο. Επαναλαμβάνω. Ογδόντα φορές. Αν γεμίσουν οι ΜΕΘ, η θνησιμότητα θα εκτιναχθεί από το 1% στο 5%, γιατί αν χρειάζεται κάποιος ΜΕΘ αλλά είναι σπίτι του, υποκύπτει. Ένα αντίστοιχο επιχείρημα ισχύει και για τις απλές κλίνες νοσοκομείου.
Φτάνουμε λοιπόν στο οικονομικό κόστος και τον πανικό. Ακούστε λίγο προσεκτικά. Η δημοκρατία αντέχει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βασιζόμενη στη συνείδηση του δημοκρατικού πολίτη να ακολουθεί οδηγίες χωρίς την απειλή των όπλων. Η οδηγία είναι σαφής: μείνετε σπίτι, όσο μπορείτε. Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι αναπόφευκτος. Αν μπορείτε να εργαστείτε απ’το σπίτι, κάντε το. Μη βλέπετε όλη μέρα τηλεόραση και μην κάνετε refresh το Facebook καθε πέντε λεπτά, εργαστείτε αν μπορείτε, ώστε να κινείται η οικονομία. Κινείστε την οικονομία όσο περισσότερο μπορείτε demand-side και supply-side, χωρίς να εκτίθεστε με φυσική παρουσία. Αν είστε εργοδότης εξαρτημένης εργασίας δώστε διεξόδους στους υπαλλήλους σας, προστατεύστε τους. Υπάρχει μία παρανόηση στην Ελλάδα πως “ηγεσία” είναι μόνο η πολιτική ηγεσία. Δεν είναι έτσι. Ηγεσία υπάρχει παντού: κάθε εργοδότης, κάθε γονέας, κάθε δάσκαλος, κάθε άνθρωπος που εν μέρει λαμβάνει αποφάσεις για λογαριασμό άλλων είναι ηγέτης. Και σε αυτήν την κατάσταση, όλοι λαμβάνουμε αποφάσεις για λογαριασμό άλλων. Κάθε χειραψία είναι μία απόφαση. Δείξτε το παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας, και προστατεύστε τις ευπαθείς ομάδες. Η θαρραλέα και υπεύθυνη κίνηση αυτήν τη στιγμή δεν είναι να δείξετε πως δεν φοβάστε τον ιό. Είναι να μειώσετε άμεσα τις κοινωνικές σας επαφές με ψυχραιμία.
Η ψυχραιμία είναι κρίσιμη. Δεν υπάρχει λόγος για πανικό αυτήν τη στιγμή. Μην αδειάσετε τα σουπερμάρκετ. Δεν πρόκειται να έχουμε ελλείψεις στα πάντα, και φροντίστε να μην το προκαλέσετε με τη συμπεριφορά σας. Η οδηγία του CDC στην Αμερική είναι απλή και νομίζω φρόνιμη: φροντίστε να έχετε τρόφιμα αν χρειαστεί να μπείτε οικειοθελώς σε καραντίνα για δύο εβδομάδες. Κάντε το σταδιακά: μην αδειάζετε τα ράφια. Απλώς ψωνίστε διπλά, σε κάθε επίσκεψη. Σε μία εβδομάδα θα είστε έτοιμοι. Προμηθευτείτε τυχόν φάρμακα που χρησιμοποιείτε τακτικά (φάρμακα πίεσης, καρδιάς κτλ) για 2 μήνες, ώστε να αποφεύγετε τις συχνές επισκέψεις σε φαρμακεία. Δεν υπάρχει λόγος ακόμη να υποθέσουμε πως θα καταρρεύσει μόνιμα το supply chain, και ο λόγος είναι ότι σε αντίθεση με τη γρίπη του 1918, ο ιός είναι θανάσιμος κυρίως (αλλά όχι μόνο) στους ηλικιωμένους και στους ανθρώπους με βεβαρυμένο ιστορικό. Ως εκ τούτου, η μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού σε logistics, στο αστυνομικό σώμα, στον στρατό, στο σύστημα υγείας, θα επιβιώσουν επιδημία οποιουδήποτε μεγέθους. Αν αυτός ο υπολογισμός σας φαίνεται κυνικός, είναι, αλλά υποδεικνύει την κρισιμότητα της κατάστασης.
Περιοριστείτε. Μείνετε σπίτι, εκτός αν είναι απαραίτητο να βγείτε. Συναντηθείτε όσο μπορείτε σε ανοικτούς χώρους, σε μικρές ομάδες. Να πλένετε τα χέρια σας συνεχώς – μία καλή συμβουλή είναι “σαν να καθαρίσατε μόλις τσίλι και να πρόκειται να βγάλετε τους φακούς επαφής σας”. Αντιμετωπίστε κάθε λεία επιφάνεια ως μολυσμένη. Αποφύγετε τις συναθροίσεις. Αν μπορείτε να κάνετε μια συνάντηση μέσω τηλεδιάσκεψης, μην την κάνετε από κοντά. Περάστε λίγο χρόνο με τα παιδιά σας στο σπίτι. Σκεφτείτε τον αντίκτυπο στις πιο ευαίσθητες ομάδες. Αναλογιστείτε αν χρειάζεται να ψωνίσετε για τον ηλικιωμένο σας γείτονα.
Άρα, βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι. Αλλά μακροπρόθεσμα αδίστακτα αισιόδοξοι. Εμβόλιο εντός του έτους φαίνεται πρακτικά αδύνατον να έχουμε, αλλά σε βάθος 18-24 μηνών είναι σχεδόν βέβαιο. Αντι-ιικά φάρμακα (φανταστείτε ανάλογο του tamiflu για τη γρίπη, το οποίο δυστυχώς δεν επιδρά στους coronaviruses) είναι πιθανόν να έχουμε αρκετά συντομότερα, και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως θα μειώσουν εντυπωσιακά τη θνησιμότητα όταν έρθουν. Πιθανόν μέσα στο 2020 αν υπάρξουμε τυχεροί. Υπάρχει επίσης ακόμη η ελπίδα, και κάποιες μικρές ενδείξεις, ότι ο ιός μπορεί να είναι σε κάποιο βαθμό εποχικός, όπως η γρίπη. Αν αυτό συμβεί, το καλοκαίρι θα μας δώσει μια ανάσα και θα επιτρέψει στους επιστήμονες να ετοιμαστούν για τον ερχόμενο χειμώνα. Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα παλεύει σύσσωμη και με αυτοθυσία να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορεί, και θα δαμάσει και αυτόν τον ιό, όπως τόσους άλλους. Δώστε τους χρόνο. Η ανάρτηση του Χριστόφορου Αναγνωστόπουλου στο Facebook:
Read more at: https://parallaximag.gr/
